Władysław II Jagiełło, lit. Jogaila, rus. Jagajło, w wersji krzyżackiej Jagal – Yagel (ur. ok. 1348/1352, zm. 31 V /1 VI 1434 w Gródku Jagiellońskim) – najwyższy książę litewski od 1377, król Polski od 1385, syn Olgierda, wielkiego księcia litewskiego, i Julianny, księżniczki twerskiej. Miał liczne rodzeństwo (11 braci i 9 sióstr).

W 1377 r., po śmierci ojca, objął władzę w Wielkim Księstwie Litewskim (razem z ziemiami ruskimi ok. 800 tys. km2, w tym Auksztota, tj. Litwa właściwa, 90 tys. km2). W 1381 r. został usunięty z tronu przez stryja Kiejstuta i zesłany do Witebska; po roku odzyskał tron. W 1382 r. na wyspie rzeki Dubissa ustalono czteroletni rozejm pomiędzy Litwą i zakonem krzyżackim; jednym z warunków była obietnica, że Jagiełło w ciągu 4 lat wraz z braćmi przyjmie chrzest. Narastający konflikt z Moskwą i wzrost zagrożenia krzyżackiego zmusiły Jagiełłę do rezygnacji z dotychczasowej polityki. Objęcie panowania w Polsce umożliwiło mu zmianę polityki prowadzonej przez jego przodków zaniechanie ekspansji litewskiej na Wschód i podjęcie nieubłaganej walki z zakonem krzyżackim oraz wspierającą go dynastią luksemburską.

Nie wiadomo, kto podsunął myśl (może już w 1379) zawarcia małżeństwa Jagiełły z którąś z córek Ludwika Węgierskiego – Litwini, Polacy czy też matka Jadwigi, Elżbieta Bośniaczka. W styczniu 1385 r. w Krakowie poselstwo Jagiełły w zamian za rękę Jadwigi i koronę polską zaproponowało unię z Litwą na następujących warunkach: przyjęcie chrztu, przywiezienie do Polski skarbu, zapłata Habsburgom 200 tys. florenów za zerwane zaręczyny Jadwigi z Wilhelmem austriackim, przywrócenie utraconych przez Polskę ziem, zwolnienie jeńców polskich, przyłączenie do Polski na zawsze ziem litewskich i ruskich. Umowa przyszłej unii została podpisana w Krewie 14 sierpnia 1385 r., a w styczniu 1386 r. Jagiełło przybył do Polski. W Krakowie 15 lutego 1386 r. przyjął chrzest, na którym nadano mu imię Władysław, 18 lutego poślubił Jadwigę, a 4 marca został koronowany na króla Polski.

Zgodnie z podjętymi zobowiązaniami w 1387 r. doprowadził do chrystianizacji Litwy i wydał wielki przywilej bojarom litewskim, nadając im swobodę dysponowania majętnościami dziedzicznymi i zawierania związków małżeńskich przez dzieci. Wolności te zostały potwierdzone i rozszerzone w przywileju horodelskim (1413). Rozpoczął tym samym proces niwelowania różnic między społeczeństwem polskim i litewskim, co w konsekwencji umożliwiło zawarcie unii realnej w 1569 r. Problem unii był różnie pojmowany przez obie układające się nacje. Polacy sądzili, że Litwa zostanie ostatecznie włączona do Polski, ale przez cały czas panowania król, noszący również tytuł najwyższego księcia Litwy, mimo ponawianych unii (wileńsko-radomska 1401, horodelska 1413, grodzieńska 1432), władzy nigdy się nie zrzekł, a Litwa zachowała autonomię, stając się elementem przetargu pomiędzy królem a możnymi.

Panowanie Jagiełły odegrało wielką rolę w kształtowaniu oblicza społeczeństwa polskiego. Przyczyniło się do tego nadanie szeregu przywilejów: piotrkowskiego (1388 –  potwierdzenie zobowiązań nowego władcy wynikających z wcześniejszych przywilejów), czerwińskiego (1422), warckiego (1423 – utwierdzenie szczególnej pozycji szlachty w sferze gospodarczej), jedleńskiego (1430) i krakowskiego (1433). W przywilejach tych, nadawanych w czasie walki o sukcesję dla synów, monarcha zobowiązując się, iż nie będzie konfiskował dóbr rycerskich bez wyroku sądowego, że sądy wyrokować będą na podstawie prawa pisanego oraz że nie będzie można więzić i karać szlachcica bez wyroku sadowego, przyczynił się do wzrostu znaczenia stanu szlacheckiego w państwie i utwierdzenia się demokracji szlacheckiej. Polityka zagraniczna króla zdominowana była przez konflikt polsko-krzyżacki, który rozegrał się w czterech etapach: tzw. wielka wojna 1409-1411, zakończona pierwszym pokojem toruńskim (1411), w czasie której pokonano wojska krzyżackie pod Grunwaldem w 1410 r.; drugi etap to  wojna „głodowa” 1414 r.; trzeci – wojna golubska, zakończona pokojem melneńskim w 1422 r.; czwarty etap w latach 1431-1435, zakończony już po śmierci Władysława Jagiełły pokojem w Brześciu Kujawskim.

W dziedzinie kultury z jego imieniem łączy się odnowienie w 1400 r. Akademii Krakowskiej. Potrafił praktycznie wykorzystać potencjał uniwersytetu, czego dowodzi udział polskiej delegacji na soborze w Konstancji. Król Władysław zmarł w Gródku Jagiellońskim na skutek przeziębienia nabytego podczas słuchania w nocy śpiewu słowika. Zwłoki przewieziono do Krakowa 11 czerwca 1434 r. Uroczystości pogrzebowe odbyły się 18 czerwca w katedrze wawelskiej. Szczątki zostały złożone w marmurowym sarkofagu wykonanym jeszcze za życia króla (ok. 1421) przez Włocha ze szkoły Ghilbertiego. Wizerunek zmarłego na nagrobku cechuje realizm i indywidualizm oblicza. Baldachim renesansowy znajdujący się nad sarkofagiem królewskim ufundował w 1524 r. wnuk króla, Zygmunt I Stary.

Jagiełło był czterokrotnie żonaty. Pierwszą jego żoną była Jadwiga Andegaweńska (zm. 1399), córka Ludwika Węgierskiego, wnuczka siostry Kazimierza III Wielkiego, Elżbiety. Miał z nią córkę Elżbietę-Bonifację, która zmarła zaraz po urodzeniu. Drugie małżeństwo (1402), z Anną, córką Wilhelma, hrabiego Cylli, i Anny, córki Kazimierza III Wielkiego, miało na celu umocnienie pozycji owdowiałego króla przez spowinowacenie z wnuczką ostatniego Piasta na tronie polskim. Z tego małżeństwa urodziła się w 1408 r. córka Jadwiga (zm. 1431), będąca w tym momencie dziedziczką królestwa. Po śmierci Anny w marcu 1416 r., już 2 maja 1417 r. zawarł związek małżeński z Elżbietą z Pilicy Granowską (1370-1420), wdową po zmarłym w 1410 r. staroście generalnym Wincentym z Granowa, matką pięciorga dzieci, dziedziczką sporego majątku.

Ostatnią żoną była 17-letnia Zofia (Sonka) Holszańska. Do zaślubin doszło w lutym 1422 r., koronacja odbyła się dopiero 5 marca 1424 r. Kilka miesięcy później, 31 października 1424 r., urodził się długo oczekiwany syn Władysław, 16 maja 1426 r. drugi syn Kazimierz (zm. 2 III 1427), a 30 listopada 1427 r. trzeci potomek, Kazimierz Andrzej. Walka o warunki dziedziczenia tronu i pojawiająca się sprawa zarządzania państwem po śmierci wiekowego już króla doprowadziły do oskarżenia królowej o wiarołomstwo i nielegalne pochodzenie jej synów. Ani Władysław, ani otoczenie dworskie nie dało wiary tym oszczerstwom i królowa oczyściła się przez przysięgę i wytoczenie procesu oskarżycielom.

Ocena Władysława II Jagiełły jako władcy i człowieka od dawna stanowi pewien problem. Bardzo niechętni Polsce Krzyżacy, a także sam Długosz stworzyli jego obraz jako człowieka płytkiego rozumu i małych zdolności, prostackiego i niezdarnego. Opinie te, chociaż już sam Długosz podał wiele pozytywnych cech króla, znalazły posłuch u znacznej części historyków XIX w. Obraz dzikiego barbarzyńcy i analfabety nie znajduje potwierdzenia w opanowaniu przez króla trudnej sytuacji w Polsce i na Litwie, zwycięstwie grunwaldzkim, odbudowie Akademii Krakowskiej. Był miłośnikiem muzyki, mecenasem malarstwa bizantyńsko-ruskiego. Mimo że nie umiał pisać po łacinie, to czytał i pisał po rusku.

Król Jagiełło stał się bohaterem wielu dzieł literackich i plastycznych. Do najbardziej znanych i wartościowych należy Pomnik Grunwaldzki autorstwa A. Wiwulskiego, ufundowany przez Ignacego Paderewskiego, a odsłonięty w 15 lipca 1910 r. Centralną częścią pomnika jest konny posąg króla w koronie i zbroi. Pomnik został zniszczony przez hitlerowców i odbudowany w 1976 r. Nie mniej sławny jest pomnik, dzieło S. Ostrowskiego, który z okazji Międzynarodowej Wystawy w 1939 r. znalazł się w Nowym Jorku. 15 lipca 1945 r., w rocznicę bitwy grunwaldzkiej i pokonania Niemiec hitlerowskich, został uroczyście odsłonięty w nowojorskim Central Park. Był również Jagiełło jednym z bohaterów powieści H. Sienkiewicza Krzyżacy oraz nakręconego na jej podstawie i pod tym samym tytułem filmu w reżyserii A. Forda (rola Emila Karewicza). W ostatnim czasie sportretowano go w serialu telewizyjnym Królewskie sny, opisującym ostatnie kilkanaście lat jego panowania. W postać króla wcielił się Gustaw Holoubek.

Literatura:

1. M. Kosman, Władysław Jagiełło, Warszawa 1968.
2. S.M. Kuczyński, Władysław Jagiełło 1350-1434, Warszawa 1971.
3. S.M. Kuczyński, Król Jagielło 1351-1434, Warszawa 1985.
4. J. Krzyżaniakowa, J. Ochmański, Władysław II Jagiełło, Wrocław 1990.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców polskich (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.

Autor hasła:

Jacek Jaskulski – doktor nauk humanistycznych, historyk mediewista związany z Instytutem Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Biblioteką Kórnicką PAN. Współautor „Słownika władców polskich”, „Słownika władców Europy średniowiecznej” oraz „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”. Zmarł w 2006 roku.

Nasze publikacje o Władysławie Jagielle: