fot.Durova/ domena publiczna Ludność żydowska aresztowana podczas powstania w getcie warszawskim w 1943 roku.

Powstanie w getcie warszawskim (19 kwietnia–16 maja 1943) – w nocy z 18 na 19 kwietnia oddziały niemieckie, dowodzone przez Brigadeführera SS Jürgena Stroopa (dowódca policji i SS dystryktu warszawskiego) rozpoczęły przygotowania do ostatecznej likwidacji resztek warszawskiego getta, w którym mieszkało około 70 tysięcy Żydów. Przeciwko wkraczającym do getta Niemcom wystąpiły zbrojnie liczące łącznie około 1100 bojowców oddziały dwóch żydowskich organizacji konspiracyjnych o charakterze wojskowym: Żydowskiej Organizacji Bojowej oraz Żydowskiego Związku Wojskowego. Skromnej pomocy (głównie materiałowej) udzieliły powstańcom polskie organizacje podziemne, między innymi Armia Krajowa, Gwardia Ludowa i Korpus Bezpieczeństwa.

Początkowo Niemcy usiłowali złamać opór oddziałów walczących w getcie, stosując zmasowane ataki artyleryjskie celem zniszczenia poszczególnych gniazd żydowskiego oporu. Ponieważ metoda ta okazała się mniej skuteczna niż pierwotnie zakładano, 22 kwietnia Stroop, ponaglany przez samego Heinricha Himmlera, zmienił taktykę, nakazując podpalanie całych kwartałów broniącej się dzielnicy. Prowadzone ze skrajnym okrucieństwem działania niemieckie spowodowały ogromne straty wśród ludności cywilnej i 24 kwietnia zmusiły oddziały żydowskich bojowców do zejścia do wcześniej przygotowanych schronów podziemnych, aby stamtąd prowadzić dalszą obronę.

Zorganizowany opór getta został złamany do 8 maja, kiedy to zlikwidowano centralny bunkier przy ulicy Miłej 18, gdzie mieściło się dowództwo powstania, z komendantem Żydowskiej Organizacji Bojowej Mordechajem Anielewiczem, pseudonim „Malachi”, „Aniołek” na czele. Walki w izolowanych punktach dzielnicy żydowskiej trwały do 16 maja. W trakcie walk zginęło około 7 tysięcy Żydów, natomiast około 50 tysięcy zostało wywiezionych do miejsca zagłady Treblinka i tam zamordowanych.

Autor hasła:

Dr hab. Zdzisław Zblewski – historyk, doktor habilitowany nauk humanistycznych. Wykładowca Instytutu Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Specjalista z zakresu dziejów Polski Ludowej i ruchów opozycyjnych tego okresu. Autor takich prac jak „Między wolną Polską a siedemnastą republiką” czy „Utopia nad Wisłą. Historia Peerelu”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej Bitwy polskie. Leksykon (Wydawnictwo Znak 1999) przygotowanej przez wykładowców Uniwersytetu Jagiellońskiego: Tomasza Gąsowskiego, Jerzego Ronikiera, Piotra Wróbla i Zdzisława Zblewskiego.

Nasze publikacje o powstaniu w getcie warszawskim (1943):