Operacja "Ostra Brama" (7–13 lipca 1944)

fot.Polskie Archiwum Narodowe/domena publiczna Walki o wyzwolenie Wilna w ramach operacji „Ostra Brama”.

Operacja „Ostra Brama”, Wilno (7–13 lipca 1944) – działania Armii Krajowej w ramach akcji „Burza” mające na celu oswobodzenie Wilna.

Sukcesy rozpoczętej 23 czerwca radzieckiej ofensywy na Białorusi (operacja „Bagration”) spowodowały, że 7 lipca jednostki 3 Frontu Białoruskiego (dowódca – generał armii Iwan Czerniachowski) znalazły się na przedpolach Wilna, ogłoszonego przez Niemców miejskim rejonem umocnionym (Fester Platz Wilna) i bronionego przez około 17,5 tysiąca żołnierzy pod dowództwem generała Gerharda Poela, a następnie generała Rainera Stahela.

W tej sytuacji 6 lipca o godzinie 23 oddziały Wileńskiego i Nowogródzkiego Okręgu Armii Krajowej, liczące łącznie 4280 żołnierzy, pod dowództwem podpułkownika Aleksandra Krzyżanowskiego, pseudonim „Wilk” podjęły próbę samodzielnego zdobycia miasta w ramach zaplanowanej wcześniej operacji „Ostra Brama”. Ze względu na szybkie postępy wojsk radzieckich strona polska przystąpiła do walki jedynie częścią swoich sił. Natarcie dwóch zgrupowań Armii Krajowej: Numer 1 („Wschód”; dowódca – major Antoni Olechnowicz, pseudonim „Pohorecki”) oraz Numer 3 („Południowy Wschód”; dowódca – major Czesław Dębicki, pseudonim „Jarema”), załamało się na wschodnich przedmieściach Wilna.

Po pięciodniowych zaciekłych walkach miasto zostało zdobyte przez oddziały 3 Frontu Białoruskiego, przy znaczącym udziale jednostek Armii Krajowej, które opanowały wiele ważnych punktów na terenie Wilna. Po bitwie oddziały polskie, skoncentrowane w rejonie Puszczy Rudzkiej, zostały 17 lipca otoczone i rozbrojone przez jednostki radzieckie, samego zaś podpułkownika Krzyżanowskiego aresztowano.

Autor hasła:

Dr hab. Zdzisław Zblewski – historyk, doktor habilitowany nauk humanistycznych. Wykładowca Instytutu Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Specjalista z zakresu dziejów Polski Ludowej i ruchów opozycyjnych tego okresu. Autor takich prac jak „Między wolną Polską a siedemnastą republiką” czy „Utopia nad Wisłą. Historia Peerelu”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej Bitwy polskie. Leksykon (Wydawnictwo Znak 1999) przygotowanej przez wykładowców Uniwersytetu Jagiellońskiego: Tomasza Gąsowskiego, Jerzego Ronikiera, Piotra Wróbla i Zdzisława Zblewskiego. Zdanie wprowadzające pochodzi od redakcji.