Bitwa nad Bzurą (9–18 września 1939)

fot.domena publiczna Wielkopolska Brygada Kawalerii we wrześniu 1939 roku.

Bitwa nad Bzurą, Bitwa pod Kutnem, Kutno (9–18 września 1939) – największa bitwa kampanii wrześniowej, stoczona na Równinie Kutnowskiej, na zachód od Warszawy, przez połączone siły armii „Poznań” i „Pomorze” pod ogólnym dowództwem generała Stanisława Kutrzeby z jednostkami 8 i 10 Armii niemieckiej wchodzącymi w skład Grupy Armii „Süd” (dowódca – generał pułkownik Gerd von Rundstedt).

8 września obie armie polskie, wycofując się z zachodu i północnego zachodu w kierunku na Warszawę, osiągnęły północny brzeg Bzury. Tego dnia generał Kutrzeba przedstawił naczelnemu wodzowi Rydzowi-Śmigłemu plan operacji zaczepnej, której celem miało być zniszczenie lewego skrzydła zmierzającej ku Warszawie 8 Armii niemieckiej (dowódca – generał Johannes Blaskowitz). W ramach tego planu skoncentrowana nad górną Bzurą Grupa Operacyjna generała brygady Edmunda Knoll-Kownackiego (14, 17 i 25 Dywizja Piechoty) wykonała 9 września uderzenie na rozwiniętą wzdłuż południowego brzegu Bzury niemiecką 30 Dywizję Piechoty i zadawszy jej poważne straty, zajęła Górę św. Małgorzaty, Bryski, Łęczycę i Piątek. Natarcie to było kontynuowane także w dniach następnych (I faza bitwy: 9–12 września), jednakże mimo szeregu lokalnych sukcesów strona polska nie zdołała rozbić na tym odcinku obrony niemieckiej.

W tej sytuacji, pod wpływem wiadomości, że sąsiadująca od południa z Armią „Poznań” Armia „Łódź” wycofała się w rejon twierdzy Modlin, generał Kutrzeba wydał 12 września rozkaz wycofania się Grupy Operacyjnej generała Knoll-Kownackiego na północny brzeg Bzury oraz przegrupowania wojsk polskich celem podjęcia próby przebicia się do Warszawy (II faza bitwy: 13–15 września).

Dowodzone przez generała dywizji Władysława Bortnowskiego (dowódca Armii „Pomorze”) zgrupowanie w składzie: 4, 16 i 26 Dywizje Piechoty oraz Wielkopolska Brygada Kawalerii, miało wykonać uderzenie znad dolnej Bzury w kierunku na Łowicz–Skierniewice oraz uchwycić Sochaczew i otworzyć drogę na Puszczę Kampinoską. Natarcie to, rozpoczęte rankiem 14 września, już po kilku godzinach zostało zatrzymane rozkazem generała Bortnowskiego, obawiającego się, że koncentrująca się w rejonie Sochaczewa niemiecka 4 Dywizja Pancerna może wedrzeć się na nieosłonięte tyły wojsk polskich. W ciągu następnego dnia całość sił Armii „Pomorze” przeszła do obrony na linii dolnej Bzury, podczas gdy oddziały Armii „Poznań” zajmowały pozycje wyjściowe do podjęcia próby przebicia się w kierunku na Kampinos i Warszawę. W tym samym czasie przygotowania do zniszczenia okrążonego zgrupowania generała Kutrzeby zakończyły wojska niemieckie, które 16 września rozpoczęły od wschodu (z rejonu Sochaczewa) atak na pozycje polskie (trzecia faza bitwy: 16–18 września).

W trakcie dwudniowych walk obie armie polskie zostały rozbite, a podjęta w nocy z 16 na 17 września przez Armię „Poznań” próba wyrwania się z okrążenia nie powiodła się. W następnych dniach poszczególne oddziały polskie usiłowały na własną rękę przebijać się w kierunku stolicy, tocząc krwawe walki w rejonie Puszczy Kampinoskiej. Do Warszawy dotarły jedynie nieliczne jednostki (Wielkopolska oraz Podolska Brygada Kawalerii oraz część 15 i 25 Dywizji Piechoty) wraz z generałem Kutrzebą i jego sztabem. Generał Bortnowski oraz zdecydowana większość oddziałów armii „Pomorze” dostała się w dniach 18–22 września do niewoli. Bitwa nad Bzurą zakończyła się klęską wojsk polskich, zmusiła jednak Niemców do zmiany planów operacyjnych i odwlekła moment zdobycia przez nich Warszawy.

Autor hasła:

Dr hab. Zdzisław Zblewski – historyk, doktor habilitowany nauk humanistycznych. Wykładowca Instytutu Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Specjalista z zakresu dziejów Polski Ludowej i ruchów opozycyjnych tego okresu. Autor takich prac jak „Między wolną Polską a siedemnastą republiką” czy „Utopia nad Wisłą. Historia Peerelu”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej Bitwy polskie. Leksykon (Wydawnictwo Znak 1999) przygotowanej przez wykładowców Uniwersytetu Jagiellońskiego: Tomasza Gąsowskiego, Jerzego Ronikiera, Piotra Wróbla i Zdzisława Zblewskiego. Zdanie wprowadzające pochodzi od redakcji.