fot.Frederick Sandys/domena publiczna Eleonora Akwitańska – historia jednej z najpotężniejszych kobiet średniowiecznej Europy

Choć średniowiecze było okresem zdominowanym przez mężczyzn, to jednak nie brakowało wówczas kobiet pełnych pasji, ambicji i chęci władzy. Na ich tle wyraźnie wyróżnia się postać Eleonory Akwitańskiej. Była nie tylko jedną z najbogatszych oraz najbardziej wpływowych dam swoich czasów, ale również postępową kobietą, której rządy przyczyniły się do rozkwitu kultury oraz sztuki.

Eleonora Akwitańska przyszła na świat ok. 1122 roku jako najstarsza córka Wilhelma X Świętego, księcia Akwitanii i Gaskonii, oraz Aénor de Châtellerault. Związek jej rodziców został zaaranżowany przez jej dziadka ze strony ojca, Wilhelma IX Trubadura, i babcię ze strony matki, Aénor La Dangerosy, którzy byli kochankami. Przyszłe małżeństwo nie było jednak ze sobą spokrewnione. Doczekali się oni trójki dzieci – dwóch córek i syna, który niestety zmarł w wieku 4 lat.

Dwór Wilhelma X był jednym z najznakomitszych swoich czasów. Książę po ojcu przejął mecenat nad trubadurami, muzykami oraz literatami. Zadbał również o edukację córek, co było bardzo nietypowe na średniowieczne realia. Nauki Eleonory objęły m.in. łacinę, arytmetykę, astronomię, literaturę oraz historię. Dziewczyna jeździła również świetnie konno i brała udział w polowaniach. Była uważana za upartą, ale towarzyską i przepiękną młodą kobietę.

Łakomy kąsek

Ojciec przyszłej królowej Francji oraz Anglii był władcą bardzo rozległych i cennych terenów, co czyniło z Eleonory najbardziej pożądaną partię w Europie. Niestety, za tym tytułem czaiło się wiele niebezpieczeństw, których Wilhelm był świadomy. W 1137 roku książę zaczął podupadać na zdrowiu, jednak zdecydował się odbyć pielgrzymkę do Santiago de Compostela. Nim wyruszył w drogę, swoje córki przekazał pod opiekę oddanego mu wasala, arcybiskupa Bordeaux, a króla Francji, Ludwika VI Grubego, uczynił protektorem zarówno Akwitanii, jak i dziewczynek. Była to ochrona na wypadek śmierci Wilhelma, która nadeszła tego samego roku w Wielki Piątek. Jej okoliczności do dziś zastanawiają historyków.

15-letnia wówczas Eleonora stała się księżną jednego z najważ

fot.Marie-Philippe Coupin de La Couperie/domena publiczna Eleonora była uważana za upartą, ale towarzyską i przepiękną młodą kobietę.

niejszych terytoriów średniowiecznej Europy. W tych okolicznościach jej stan cywilny musiał się szybko zmienić, do czego doprowadził król Ludwik. Sam był już o krok od śmierci spowodowanej dyzenterią. Nim to się stało, udało mu się wydać Eleonorę za swojego 17-letniego syna, przyszłego Ludwika VII Młodego. Choć młodzieniec był zachwycony swoją żoną, która szybko skradła jego serce, ona nie odwzajemniała uczucia. Ludwik był zbyt pobożny, pruderyjny i nudny dla wykształconej dziewczyny wychowanej na barwnym, tętniącym życiem akwitańskim dworze.

Czytaj też: Silne kobiety średniowiecznej Anglii. Jak radziły sobie w świecie zdominowanym przez mężczyzn?

Królowa Francji

Krótko po ślubie ojciec Ludwika zmarł i nowożeńcy objęli tron Francji. Czas ich rządów to okres sporów z papieżem Innocentym II oraz hrabią Szampanii, Tybaldem II. Ta ostatnia waśń była w dużej mierze wywołana przez Eleonorę oraz jej siostrę, Petronelę, która zakochała się z wzajemnością w mężu siostrzenicy Tybalda, Raoulu I. Konflikt wywołał dwuletnią wojnę, która zakończyła się spaleniem miasta Vitry. Atak pod wodzą Ludwika doprowadził do śmierci w płomieniach prawie 1500 ludzi, z czego większość zginęła w kościele, w którym szukali schronienia przed wojskiem.

Wydarzenie to doprowadziło do zawarcia pokoju pomiędzy Ludwikiem oraz Tybaldem. Wyrzuty sumienia króla Francji związane z masakrą w Vitry wpłynęły na jego udział w II wyprawie krzyżowej. Ta jednak nie przyniosła nic, poza deficytem w królewskim skarbcu i głębszym rozpadem więzi z Eleonorą, wywołanym m.in. przez pogłoski o jej romansie ze stryjem Rajmundem, księciem Antiochii. Po długiej i niełatwej drodze powrotnej ze wschodu para zawitała do Rzymu, prosząc papieża Eugeniusza o rozwód. Ten jednak zamiast go ofiarować, nakazał im spędzić ze sobą noc, gwarantując poczęcie w jej trakcie upragnionego syna.

Z racji pruderyjnego charakteru Ludwika małżeństwo nie sypiało ze sobą regularnie. W efekcie w ciągu parunastu lat doczekali się tylko jednej córki. Druga zrodziła się z owej nocy w pobłogosławionym przez papieża łożu. Dziecko jednak nie rozwiązało małżeńskich waśni. Para rozstała się 11 marca 1152 roku za obopólną zgodą, zaś 10 dni później małżeństwo zostało unieważnione przez papieża z powodu „bliskiego pokrewieństwa męża i żony”. Córki przeszły pod opiekę Ludwika, zaś Eleonorze zwrócono Akwitanię oraz resztę wcześniej jej podległych terenów.

Czytaj też: Jak zarabiały na siebie średniowieczne kobiety?

Ambitne małżeństwo

Uwolnienie się z nieszczęśliwego małżeństwa nie oznaczało jednak dla byłej królowej wolności od zmartwień. Jej pozycja oraz bogactwo czyniły z niej zdobycz, którą wielu chciało upolować. Ledwo wieść o jej rozstaniu się rozeszła, a już kilku szlachciców planowało ją uprowadzić. Na szczęście Eleonorze udało się szybko i bezpiecznie dotrzeć do Poitiers, skąd wysłała wiadomość do Henryka Andegaweńskiego z propozycją mariażu. Nie musiała długo czekać na pozytywną odpowiedź.

Nowy małżonek Eleonory był synem Matyldy, córki angielskiego króla Henryka I Beauclerca. Była ona pierwszą kobietą, która po śmierci brata oraz ojca odważyła się sięgnąć po angielską koronę. Nazwała siebie „Panią Anglików”, zapisując na kartach historii, jako jedna z pierwszych średniowiecznych „wilczyc”. Niestety, w noc przed jej koronacją wybuchł bunt mieszkańców Londynu oburzonych wizją kobiety na tronie, który zmusił Matyldę do ucieczki z kraju i oddania korony Stefanowi z Blois. Na podstawie tej koneksji nowy mąż Eleonory rościł sobie prawo do angielskiego tronu. Nim para wzięła ślub, Henryk już tytułował siebie księciem Normandii oraz hrabią Andegawenii. Związek z księżną Akwitanii sprawił, że zyskali status jednych z potężnych feudałów Francji.

fot.domena publiczna Henryk objął tron wraz Eleonorą, rozpoczynając tym samym panowanie dynastii Plantagenetów.

Ta pozycja przyczyniła się do jego kolejnej próby odzyskania tronu Anglii z rąk Stefana. Udało się – i to bez konieczności spotkania na polu bitwy. Henryk został mianowany dziedzicem ze względu na niedawną śmierć syna Stefana oraz jego zmęczenie nieustającą wojną o utrzymanie korony. W niecały rok od tego wydarzenia Stefan zmarł, a Henryk objął tron wraz Eleonorą, rozpoczynając tym samym panowanie dynastii Plantagenetów. Ich małżeństwo było pełne pasji i burzliwe, ale szczęśliwe. W ciągu 15 lat jego trwania doczekali się 8 dzieci, z który 7 dożyło wieku dorosłego. Zarówno Eleonora, jak i Henryk słynęli jednak z silnych charakterów, co ostatecznie doprowadziło do rozpadu ich związku i obróceniu się przeciwko sobie.

Czytaj też: Makabryczna śmierć „pierwszej królowej Francji”. Królowa Brunhilda została poddana wyjątkowo okrutnym torturom

Dwór Miłości

Król Anglii nie pozostawał wierny swojej małżonce. Krótko po narodzinach ich ostatniego dziecka, Jana, mężczyzna związał się na stałe z Rosamund Clifford, zwaną z powodu swojej urody „Różą Światów”. 45-letnia wówczas Eleonora za zgodą Henryka opuściła Anglię, wracając do Poitiers. Pod jej rządami dwór Akwitanii rozkwitł na nowo, przechodząc do historii jako Dwór Miłości, gdyż na nim narodziła się idea „dworskiej miłości”. Był on wypełniony wspomnieniem rzymskich tradycji, sztuką oraz pieśniami trubadurów opowiadającymi o zmysłowych romansach, w których kobiety nie były wyidealizowanymi obiektami westchnień, ale istotami równie uczuciowymi i namiętnymi, co ich partnerzy.

fot.Evelyn De Morgan /domena publiczna Krótko po narodzinach ich ostatniego dziecka, Jana, mężczyzna związał się na stałe z Rosamund Clifford, zwaną z powodu swojej urody „Różą Światów”.

Dwór Eleonory był daleki od tradycyjnych wizji małżeństwa oraz roli kobiety w społeczeństwie, jakie propagował Kościół. Królowa w końcu mogła żyć w myśl zasad wpojonych jej w dzieciństwie oraz na poziomie, który jej odpowiadał. Był to dla niej czas spokoju oraz swobody – w każdym tego słowa rozumieniu. Zakończył go dopiero bunt jej najstarszych synów przeciwko ojcu.

Zbuntowana królowa

W 1173 roku Eleonora poparła rebelię wymierzoną w jej męża, nakłaniając m.in. swoich akwitańskich wasali do buntu. Niestety, królowa została ostatecznie schwytana. Henryk więził ją w różnych miejscach do 1183 roku. Mimo że z czasem król pozwalał jej na opuszczanie więzienia przy takich okazjach jak Boże Narodzenie, to jej kontakt z dziećmi został ograniczony do minimum. Sytuacja zmieniła się po śmierci Rosamund. Choć istnieją pogłoski, że Eleonora maczała w niej place, to odejście kochanki Henryka pozwoliło na pogodzenie się pary. Królowa zyskała więcej swobody, a nawet zaczęła angażować się w sprawy państwa, jednak wciąż pozostawała pod nadzorem męża.

W 1189 roku zmarł Henryk II. Tron po nim objął Ryszard I Lwie Serce. Uwolnił on Eleonorę i uczynił z niej regentkę na czas swojego udziału w III wyprawie krzyżowej. I to właśnie ona odpowiadała za negocjacje w sprawie wyzwolenia syna, który w drodze powrotnej trafił do niewoli cesarza Henryka VI. W wieku 77 lat była świadkiem śmierci Ryszarda i wstąpienia na tron Anglii jej najmłodszego syna, Jana Bez Ziemi. Mimo podeszłego wieku nadal brała aktywny udział w polityce kraju. Odpowiada m.in. za eskortę z Kastylii swojej wnuczki, Blanki, na dwór francuski, gdzie dziewczyna poślubiła przyszłego króla Ludwika VIII. Wzięła również udział w dwóch oblężeniach odpierających atak jej wnuka, Artura z Bretanii.

Ostatnie lata życia spędziła jako mniszka w opactwie Fontevrault. Odeszła w 1204 roku w wieku 82 lat i została pochowana u boku swojego męża Henryka. Jej postać na stałe zapisała się nie tylko na kartach historii, ale i w kulturze. Pojawiła się w utworach literackich (w tym u Szekspira) i była bohaterką filmu „Lew w zimie”. Za kreację Eleonory w tej produkcji Katherine Hepburn otrzymała Oscara.

Bibliografia 

1. Pernoud, Alienor z Akwitanii, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1997.
2. Mingren, The Life and Times of the Notorious Medieval Queen Eleanor of Aquitaine, ancient-origins.net, 20.06.2020 (dostęp: 15.01.2022).
3. Boyd, Eleonora Akwitańska. Królowa Francji i Anglii, Wydawnictwo Amber, 2005.
4. Jones, Plantageneci. Waleczni królowie, twórcy Anglii, Wydawnictwo Astra, 2020.
5. Castor, Wilczyce. Angielskie królowe, Wydawnictwo Astra, 2015.