Bitwa niemeńska (20-28 września 1920)

fot.domena publiczna Polska kawaleria na zdjęciu z okresu bitwy niemieńskiej.

Bitwa niemeńska, bitwa nad Niemnem, operacja niemeńska (20-28 września 1920) – walne starcie stoczone w toku wojny polsko-bolszewickiej nad rzeką Niemen.

Na przełomie sierpnia i września wycofujące się lub uciekające spod Warszawy oddziały Armii Czerwonej ochłonęły po przegranej bitwie, uporządkowały szyki i dokonały przegrupowania, czego rezultatem była ponowna stabilizacja frontu wzdłuż linii Suwałki–Kobryń. W tej sytuacji Tuchaczewski zamyślał wznowienie akcji ofensywnej. Uprzedziła go inicjatywa wodza naczelnego marszałka Józefa Piłsudskiego, przewidująca oskrzydlenie wojsk sowieckich od północy, zepchnięcie ich w błota poleskie i ostateczne zniszczenie.

Główne zadanie w operacji, która przybrała postać „bitwy niemeńskiej”, drugiej walnej bitwy tej wojny, przypadło 2 Armii gen. Edwarda Rydza-Śmigłego. Wiążąc frontalnym bojem główne siły III Armii rozlokowane wokół Grodna, równocześnie wydzieliła specjalną grupę uderzeniową gen. Jana Rządkowskiego. Oskrzydliła ona wojska bolszewickie, uchwyciła przeprawy na Niemnie pod Druskiennikami i kontynuowała marsz na Lidę (miasto w woj. nowogródzkim), stanowiącą najważniejszy węzeł komunikacyjny na ich zapleczu. W bitwie toczonej na rozległym obszarze operacyjnym uczestniczyły także siły 3 i 4 Armii, a ważnymi fragmentami były zacięte walki pod Grodnem i Wołkowyskiem.

Przesilenie nastąpiło nocą z 25 na 26 września po ponownym opanowaniu przez polskie oddziały obu tych miast. Zażarte boje toczyły się także pod Brzostowicą, Krwawym Borem i Lidą, zajętą ostatecznie kawaleryjskim zagonem grupy ppłk. Adama Nieniewskiego. Opanowanie miasta zamknęło drogę odwrotu sowieckiej III Armii. Jej kilkakrotnie powtarzane, coraz bardziej rozpaczliwe natarcia zostały zatrzymane przez żołnierzy z 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej (pod Lebiodą) i 1 Dywizji Piechoty Legionów, którzy wypełnienie zadania okupili dużymi stratami. Resztki rozbitych i zdemoralizowanych oddziałów Armii Czerwonej, zagrożone podwójnym oskrzydleniem, musiały szukać ratunku w szybkim odwrocie. Wyłoniona z 2 Armii grupa manewrowa przekroczyła Niemen i parła w kierunku Mińska.

Wielka bitwa nad Niemnem, przesądzająca o losie całej wojny polsko-bolszewickiej lat 1919–1920, mimo swego operacyjnego, a poniekąd i strategicznego znaczenia, w potocznej świadomości pozostaje w głębokim cieniu bitwy warszawskiej – „Cudu nad Wisłą”.

Autor hasła:

Prof. dr hab. Tomasz Gąsowski – historyk, specjalista z zakresu dziejów politycznych, społecznych i militarnych ziem polskich w XIX stuleciu. Pracuje w Instytucie Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz w Akademii Ignatianum. Autor rozprawy habilitacyjnej „Między gettem a światem. Dylematy ideowe Żydów galicyjskich na przełomie XIX i XX wieku”, a także takich publikacji jak „Pod sztandarami Orła Białego” czy „Ziemie polskie w latach wielkiej wojny”. Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej Bitwy polskie. Leksykon (Wydawnictwo Znak 1999) przygotowanej przez wykładowców Uniwersytetu Jagiellońskiego: Tomasza Gąsowskiego, Jerzego Ronikiera, Piotra Wróbla i Zdzisława Zblewskiego. Zdanie wprowadzające pochodzi od redakcji.