fot.domena publiczna Izabela Katolicka (fot, domena publiczna)
Izabela I Katolicka (ur. 22 IV 1451 w Madrigal de las Altas Torres, zm. 26 XI 1504 w Medina del Campo) – królowa Kastylii od 1474 r. i, wraz z mężem Ferdynandem Katolickim, Aragonii od 1479 r. Córka Jana II, króla Kastylii, i jego drugiej żony Izabeli, córki infanta portugalskiego Jana. Potomstwo Królów Katolickich: Jan (1478-1497), Izabela (zm. 1498), wydana za króla Portugalii Manuela I, Joanna (1479-1555), żona Filipa I Pięknego.
Królowie Katoliccy mieli jeszcze dwie córki: Marię (1482-1517), drugą żonę króla portugalskiego Manuela I, oraz Katarzynę (1485-1536), wydaną za królewicza angielskiego Artura, a następnie za króla Anglii Henryka VIII. Izabela I została pochowana w królewskiej kaplicy katedry w Grenadzie.
Po śmierci ojca (1454) przebywała wraz z młodszym bratem Alfonsem pod opieką matki w Toledo i Segowii. Odebrała surowe katolickie wychowanie. Wskutek przedwczesnego zgonu królewicza Alfonsa (1468) zaczęła odgrywać ważną rolę polityczną. Była odtąd – poza przyrodnim bratem, królem Henrykiem IV, i jego domniemaną córką Joanną (uważaną za córkę dworzanina Beltrana de la Cueva i dlatego zwaną „Beltranea”) – ostatnim przedstawicielem dynastii kastylijskiej.
Opozycja stanowa usiłowała złożyć z tronu króla Henryka IV, powszechnie znienawidzonego z powodu niedołęstwa i impotencji oraz rozwiązłego trybu życia królowej-małżonki. Zabiegi Kastylijczyków pokrzyżowała Izabela, która odmówiła przyjęcia korony królewskiej w drodze zamachu stanu. 19 października 1469 r. poślubiła w Valladolid infanta aragońskiego Ferdynanda. Po śmierci Henryka IV (11 XII 1474) została obwołana królową Kastylii. Wybór ten wywołał sprzeciw zwolenników Joanny Beltranei, którzy ofiarowali tron Kastylii królowi portugalskiemu Alfonsowi V, pod warunkiem że ożeni się z rzekomą córką Henryka IV. Rywalizacja o koronę kastylijską doprowadziła do wybuchu wojny z Portugalią. Inicjatywa należała początkowo do Portugalczyków. Dopiero bitwa pod Toro (1/2 III 1476) przechyliła szalę zwycięstwa na stronę Izabeli i Ferdynanda.
Konflikt zbrojny o tron Kastylii zakończył się w 1479 r. W traktacie pokojowym w Alcáçovas (IX 1479) król Alfons V wyrzekł się wszelkich praw do korony kastylijskiej, uznając Izabelę i Ferdynanda za władców Kastylii. Wydarzenie to miało decydujące znaczenie w dziejach Hiszpanii. W styczniu 1479 r. mąż Izabeli odziedziczył po zmarłym ojcu tron Aragonii. W ten sposób poprzez związek dynastyczny nastąpiło zjednoczenie obu królestw, w których rządzili wspólnie na równych prawach Izabela i Ferdynand. Aragonia i Kastylia zachowały jednak swoją odrębność ustrojową.
Izabela, obdarzona niepospolitą inteligencją i energią, szybko uzyskała duży wpływ męża. Dążyła do utworzenia scentralizowanego systemu rządów. Odbudowała autorytet monarchii w Kastylii. Opierając się na mieszczaństwie, zredukowała uprawnienia możnych. Utworzyła ze zbrojnych organizacji miejskich jednolitą organizację policyjną, tzw. Hermandad. Głęboko religijna, usiłowała doprowadzić do wyznaniowej unifikacji państwa. Przyczyniła się do ustanowienia inkwizycji, która stała się w jej ręku narzędziem podwójnej władzy: politycznej i kościelnej (w 1478 otrzymała wraz z mężem od papieża Sykstusa IV prawo mianowania inkwizytorów). Ukończyła dzieło rekonkwisty, dokonując podboju emiratu Grenady. Po zdobyciu Grenady (2 I 1492) rozprawiła się z wyznawcami judaizmu. 31 marca 1492 r. wydała wraz z mężem edykt nakazujący Żydom, pod groźbą kary śmierci, opuszczenie Hiszpanii w ciągu trzech miesięcy lub przejście na katolicyzm.
Kilka lat później skierowała inkwizycję przeciw ludności muzułmańskiej, która nie przyjęła chrystianizmu. Za obronę interesów Kościoła otrzymała od papieża Aleksandra VI wraz z mężem w 1496 r. tytuł królów katolickich. Po zakończeniu wojen z Maurami podjęła ekspansję ku Nowemu Światu. Patronowała wyprawom Krzysztofa Kolumba w poszukiwaniu nowej drogi do Indii. Po odkryciu przez Kolumba Ameryki (12 X 1492) zawarła z królem Portugalii Janem II traktat w Tordesillas (7 VI 1494). Na mocy tego układu podzielono świat na dwie strefy poszukiwań geograficznych i podbojów: portugalską i kastylijską.
Los nie obszedł się łaskawie z potomstwem Izabeli i Ferdynanda. Jedyny syn tej pary, Jan, zmarł w 1497 r. w wieku dziewiętnastu lat. Spadkobierczynią tronu kastylijsko-aragońskiego została najstarsza córka Królów Katolickich, Izabela, żona króla Portugalii Manuela I. Zjednoczenie trzech monarchii iberyjskich pokrzyżowała śmierć Izabeli w 1498 r. oraz jej dwuletniego synka, Michała, w 1500 r. Pierwszeństwo w sukcesji po tej serii zgonów uzyskała druga z kolei córka Izabeli i Ferdynanda, Joanna Obłąkana, wydana za Filipa I Pięknego, syna cesarza Maksymiliana I.