Twoja Historia

Portal dla tych, którzy wierzą, że przeszłość ma znaczenie. I że historia to sztuka dyskusji, a nie propagandy.

Borys III Koburg (car Bułgarii 1918–1943)

Borys Koburg w 1915 roku.

fot.domena publiczna Borys Koburg w 1915 roku.

Borys III Koburg (ur. 30 I 1894 w Sofii, zm. 28 VIII 1943 w Sofii) – król (car) Bułgarii w latach 1918–1943. Najstarszy syn króla Ferdynanda I Koburga i Marii Luizy, córki Roberta Bourbona, księcia Parmy; chrześniak cara rosyjskiego Mikołaja II. Na tron wstąpił 3 października 1918 roku po abdykacji swego ojca, powszechnie krytykowanego za przegraną Bułgarii w drugiej wojnie bałkańskiej i pierwszej wojnie światowej.

W obawie przed zniesieniem monarchii, przez kilka lat nie wykorzystywał przysługujących mu prerogatyw, a jego nadrzędna pozycja w stosunku do rządu miała charakter jedynie formalny. Dopiero realna groźba zmiany konstytucji w duchu republikańskim sprawiła, iż poparł spisek antyrządowy przeprowadzony 9 kwietnia 1923 roku przez Ligę Wojskową, w wyniku którego obalony został rząd Aleksandra Stambolijskiego, eks-prezydenta efemerycznej (IX 1918) Republiki Bułgarii. Małżeństwo (1930) z Joanną, córką króla włoskiego Wiktora Emanuela III, umocniło jego pozycję międzynarodową.

W czasie rządów Bloku Narodowego (VI 1931 – V 1934) umacniał swoją pozycję wewnątrz kraju, dzięki umiejętnemu wykorzystywaniu sprzeczności w ramach koalicji. Przewrót państwowy dokonany 19 V 1934 przez Ligę Wojskową i ugrupowanie „Zveno” („Ognisko”) zapoczątkował okres dyktatury wojskowej. Pojawiające się wówczas tendencje do ograniczenia roli monarchy, zapowiedź daleko idących zmian w polityce wewnętrznej i zagranicznej oraz sprzeczności w łonie Ligi Wojskowej, dotyczące przyszłej orientacji politycznej tej organizacji zostały zręcznie wykorzystane przez Borysa III, który doprowadził rząd Kimena Georgijeva do dymisji.

Po dokonaniu licznych zmian w korpusie oficerskim i po dwu zmianach na stanowisku szefa gabinetu, 23 listopada 1935 roku desygnował na premiera byłego szefa kancelarii dworskiej Georgija Kioseiwanova, kończąc tym samym etap przechodzenia od dyktatury wojskowej do monarchicznej. W 1936 roku król rozwiązał Ligę Wojskową i stał się najwyższym i nie podlegającym żadnej kontroli dysponentem władzy. Przywrócił wprawdzie obieralność parlamentu, jednakże utrzymał w mocy zakaz działalności partii politycznych. Bezpartyjną formę dyktatury monarchicznej utrwaliły wybory do Zgromadzenia Narodowego w 1938 roku. Nowy parlament zatwierdził wszystkie rozporządzenia rządowe wydane z mocą ustaw od maja 1934 roku.

W polityce zagranicznej Borys III był zwolennikiem tradycyjnego w Bułgarii programu rewindykacyjnego oraz orientacji proniemieckiej. Po jego wizycie w 1936 roku w Niemczech, Bułgaria zawarła układ handlowy z Niemcami, który stwarzał dogodne warunki do napływu kapitału niemieckiego i sprzyjał uzależnieniu gospodarki bułgarskiej od Niemiec. Z inicjatywy króla i przy poparciu Niemiec w 1937 roku podpisano porozumienie o „wieczystej przyjaźni” między Bułgarią i Jugosławią, a w 1938 roku dzięki zabiegom Wielkiej Brytanii porozumienie Bułgarii z państwami wchodzącymi w skład Paktu Bałkańskiego (bez przystąpienia do Paktu). W 1939 roku nastąpiło też częściowe zbliżenie bułgarsko-radzieckie.

Mimo zadeklarowania we wrześniu 1939 roku polityki neutralności, Borys III pod naciskiem Niemiec zdecydował o przystąpieniu Bułgarii (1 III 1941) do Paktu Berlińskiego (oś Berlin–Rzym–Tokio). W czasie drugiej wojny światowej pozycja króla dalej się wzmocniła, zwłaszcza po spektakularnych sukcesach Bułgarii w realizacji jej postulatów rewindykacyjnych (przyłączenie południowej Dobrudży oraz aneksja Macedonii Wardarskiej i Egejskiej, zachodniej Tracji i Serbii wschodniej). Zdołał przeciwstawić się żądaniom niemieckim w sprawie przystąpienia Bułgarii do wojny ze Związkiem Radzieckim. W 1943 roku rozważał możliwość wystąpienia Bułgarii z bloku państw faszystowskich.

Zmarł nieoczekiwanie w niejasnych okolicznościach bezpośrednio po powrocie z Niemiec. Królem Bułgarii ogłoszony został jego sześcioletni syn Symeon. Monarchia w Bułgarii zniesiona została w wyniku referendum ludowego 12 marca 1946 roku. Traktat pokojowy w Paryżu (10 II 1947) potwierdzał wcześniej ustalone już z mocarstwami granice Bułgarii według stanu z 1 stycznia 1941 roku. Z terytoriów anektowanych w czasie drugiej wojny światowej przez króla Borysa III pozostała Bułgarii jedynie południowa Dobrudża.

Autor hasła:

Witold Szulc – doktor habilitowany, historyk specjalizujący się w historii społecznej i gospodarczej XIX i XX wieku, związany dawniej z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a obecnie wykładający w Wyższej Szkole Handlu i Usług w Poznaniu. Współautor „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”.