Najważniejsze rocznice

fot.Bundesarchiv / CC-BY-SA 3.0 Adolf Hitler stanął na czele niemieckiego rządu 30 stycznia 1933 roku.

30 stycznia 1933 roku prezydent Niemiec, Paul von Hindenburg, powierzył stanowisko kanclerza Adolfowi Hitlerowi. Był to początek rządów NSDAP w Rzeszy.

Po wyborach z 6 listopada 1932 roku partia Hitlera, która zdobyła 33,1% głosów, stała się największym ugrupowaniem w parlamencie. Paradoksalnie był to wynik gorszy, niż jeszcze w sierpniu tego roku. W poprzednim głosowaniu NSDAP otrzymała 37% głosów.

Mimo sukcesu wyborczego nazistów prezydent zwlekał z mianowaniem przyszłego Führera na szefa rządu. Próbował stworzyć gabinet koalicyjny w oparciu o partie konserwatywne – bez powodzenia. Ostatecznie zdecydował się na przekazanie władzy Hitlerowi, jednak przy jednoczesnym obsadzeniu najważniejszych ministerstw konserwatystami.

Wszelkie zabezpieczenia okazały się jednak zawodne. Nowy kanclerz niemal natychmiast zaczął dążyć do umocnienia swojej władzy. Przede wszystkim zwrócił się przeciwko swoim politycznym przeciwnikom. W ciągu pierwszych kilku tygodni rządów NSDAP aresztowano dziesiątki tysięcy socjalistów i komunistów. Niecałe dwa miesiące po zaprzysiężeniu, 23 marca 1933 roku, prezydent uwolnił zaś rząd od wszelkich ograniczeń parlamentarnych. 14 lipca tego roku NSDAP była już jedyną legalnie działającą partią w Niemczech.

30 stycznia 1968 roku w warszawskim Teatrze Narodowym odbyło się ostatnie przedstawienie dramatu Dziady Adama Mickiewicza w reżyserii Kazimierza Dejmka. Spektakl został zdjęty z afisza na mocy administracyjnej decyzji władz, które zarzuciły jego twórcom nadmierne eksponowanie wątków antyrosyjskich. Postanowienie to wywołało ogromne oburzenie zarówno w środowisku inteligencji twórczej, jak i w kręgu nonkonformistycznej młodzieży, zwanej ­ komandosami. Jeszcze tego samego dnia zorganizowano w Warszawie manifestację protestacyjną przeciwko zamachowi cenzury na utwór stanowiący istotny element polskiej spuścizny kulturowej.

Wiele okoliczności związanych ze „sprawą Dziadów” nie zostało wyjaśnionych do dzisiaj, dużą popularnością (także wśród historyków) cieszy się jednak teza, iż zawieszenie spektaklu było wykorzystane lub nawet sprowokowane przez dążącą do władzy grupę tzw. ­ partyzantów. Chodziło o ostateczne skompromitowanie ekipy Gomułki w oczach społeczeństwa, o zwiększenie politycznych wpływów służb specjalnych, kierowanych przez lidera tej grupy Mieczysława Moczara, a także o radykalne rozprawienie się z prominentnymi działaczami PZPR pochodzenia żydowskiego, których dzieci odgrywały niejednokrotnie ważną rolę w środowisku „komandosów” (notka autorstwa dr. hab. Zdzisława Zblewskiego).