fot.domena publiczna Bolesław Chrobry według Marcello Bacciarelliego.

Bolesław I Chrobry Wielki (ur. 967, zm. 17 VI 1025) – książę polski, w 1025 król Polski, syn Mieszka I i Dobrawy, córki Bolesława I Srogiego, księcia czeskiego.

Imię odziedziczył po swym dziadku macierzystym, księciu Bolesławie I Srogim, i wuju Bolesławie II. Po bitwie pod Cedynią (972) doszło w 973 r. w Kwedlinburgu do zjazdu cesarza, księcia polańskiego i feudałów wschodnioniemieckich. Być może zmuszono wówczas Mieszka do oddania syna na dwór cesarski.

Po śmierci matki (977) młody książę jako jedyny spadkobierca był zapewne konsekwentnie przygotowywany do objęcia w przyszłości władzy. Być może jeszcze za życia Mieszka miał wyznaczoną własną dzielnicę (z siedzibą w Krakowie). Po śmierci ojca (992) Bolesław podjął walkę o władanie całym dziedzictwem Mieszkowym, który umierając, dokonał podziału państwa na dzielnice. Bolesław musiał dzielić władzę z przyrodnimi braćmi, którzy znajdowali się pod opieką swej matki Ody. Wkrótce doszło do wojny domowej, w której Oda i jej stronnicy zostali pokonani, usunięci z kraju, a Bolesław stał się samodzielnym władcą. Wygnanie Ody i jej synów widocznie nie pogorszyło stosunków z cesarzem, gdyż posiłki wysłane przez księcia polskiego walczyły pod Brenną po stronie niemieckiej przeciwko Słowianom połabskim. W 995 r. książę osobiście wyprawił się na Połabian. Niemcy dążyli do pełnego i trwałego podporządkowania sobie ich terytoriów, a Bolesław zapewne chciał zabezpieczyć niedawne nabytki na Pomorzu, a być może także poszerzyć swe wpływy polityczne.

W 995 r. w Czechach doszło do starć między rządzącymi tam Przemyślidami a osiadłymi w swym niewielkim księstwie (pogranicze Polski i Czech) Sławnikowicami. Ród ten prawie w całości został wymordowany, a jego niedobitki znalazły schronienie w Polsce. Wkrótce przybył tu także należący do tego rodu biskup praski Wojciech, który podczas krwawych wydarzeń przebywał w Rzymie. Nosił się on z zamiarem przeprowadzenia akcji misyjnej wśród pogan. Współdziałając z księciem polskim, zdecydował się wyruszyć do Prus, które sąsiadowały z państwem Piastów.

Pod eskortą wojów Bolesława dotarł Wojciech w 997 r. do Gdańska, a stamtąd już bez opieki zbrojnej do kraju Prusów, gdzie 23 kwietnia poniósł śmierć męczeńską. Bolesław, jak podają niektóre przekazy, wykupił ciało męczennika na wagę złota i złożył je w Gnieźnie, co dało początek kultowi tego świętego. Szybka kanonizacja św. Wojciecha pozwoliła na podjęcie starań o utworzenie w Polsce metropolii kościelnej. Już w 999 r. Stolica Apostolska wyraziła zgodę na powołanie arcybiskupstwa św. Wojciecha. Decyzja ta została potwierdzona na uroczystym zjeździe gnieźnieńskim w marcu 1000 r., na który przybył z pielgrzymką do grobu nowego świętego cesarz Otton III. Państwo Bolesława otrzymało więc samodzielną organizację kościelną (metropolię), której stolicą było Gniezno, a na pierwszego arcybiskupa powołano brata św. Wojciecha – Radzima-Gaudentego. Dodatkowo utworzono biskupstwa w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. W Poznaniu rezydował natomiast biskup Unger, dożywotnio niezależny od metropolity gnieźnieńskiego. Po jego śmierci diecezja poznańska miała być podporządkowana Gnieznu.

Zjazd gnieźnieński oprócz wydźwięku pielgrzymkowego i wątku kościelnego miał również doniosłe znaczenie polityczne. Być może było to związane z szerokimi planami politycznymi Ottona III, który zamierzał stworzyć uniwersalne imperium, a jego częściami składowymi miały być Galia, Romania, Germania oraz Bolesławowe władztwo (Sclavinia). Średniowieczne kroniki (Gall Anonim, a za nim inni polscy kronikarze) podkreślają, że podczas zjazdu Otton III włożył na skronie Bolesława swój diadem cesarski, a także obdarował go włócznią św. Maurycego.

Dobre stosunki z cesarstwem utrzymywały się do śmierci Ottona III, która nastąpiła niespodziewanie już w 1002 r. Następcą Ottona został bawarski książę Henryk. Szybko doszło do rozdźwięku między nim a księciem polskim. Bolesław już w 1002 r. podjął akcję zbrojną w Miśni i Łużycach, co stało się przyczyną wybuchu wojny, która trwała z przerwami 16 lat. Książę polski, korzystając z bezczynności cesarza, zaatakował Czechy, gdzie doszło do sporów wewnątrzdynastycznych. Władca polski początkowo poparł księcia czeskiego Bolesława Rudego i w marcu 1003 r. wkroczył do Pragi, ale wkrótce sam objął tam rządy. Henryk II uporał się jednak z opozycją wewnętrzną, przeciągnął na swą stronę Wieletów, pozyskał czeskiego księcia Jaromira i przystąpił do kontrofensywy. Zimą 1004 r. uderzył nieskutecznie na Łużyce, ale latem tego roku Bolesław został wyparty z Czech, a jesienią ponowiono akcję na terenie Łużyc, tym razem z powodzeniem. Wyprawa cesarza w 1005 r. zakończyła się zawarciem pokoju w Poznaniu. Kolejne fazy konfliktu przypadały na lata 1007-1013 i 1015-1018. W 1013 r. drugi etap wojny zakończył pokój w Merseburgu, na mocy którego Bolesław zatrzymał Milsko i Łużyce jako lenna niemieckie. W 1015 r. odmówił jednak wykonania zobowiązań lennych, co spowodowało wyprawę cesarską wspomaganą przez Wieletów i Czechów. Atak przypuszczono nad dolną Odrą, na Morawach i na Łużycach, jednak ostatecznie zakończył się on niepowodzeniem. W 1017 r. cesarz wdarł się na Śląsk, ale nie mogąc opanować Niemczy i Głogowa, wycofał się przez Czechy. Ostateczny pokój zawarto w Budziszynie w 1018 r. Na jego mocy Bolesław zatrzymał Milsko i Łużyce. Zapewne podczas krwawych zmagań z Henrykiem od państwa piastowskiego odpadło Pomorze Zachodnie i upadło założone tam biskupstwo w Kołobrzegu.

W odróżnieniu od Niemiec stosunki z Rusią układały się poprawnie. Podczas długotrwałych wojen z Henrykiem Bolesław zbliżył się do księcia ruskiego, czego wyrazem było małżeństwo jego nieznanej z imienia córki z pasierbem księcia Włodzimierza, Świętopełkiem. W 1018 r., po zawarciu pokoju w Budziszynie, Bolesław wyprawił się na Ruś w związku z konfliktami dynastycznymi wśród tamtejszych książąt. Poparł swego zięcia Świętopełka przeciwko Jarosławowi Mądremu i osadził go na tronie wielkoksiążęcym. Wyprawa kijowska przyniosła znaczne łupy oraz odzyskanie utraconych pod koniec panowania Mieszka I Grodów Czerwieńskich. Ostatnie lata panowania Bolesława są słabiej oświetlone w źródłach. Wypełniały je zapewne starania o koronę królewską, systematycznie torpedowane przez cesarza Henryka II. Dopiero po jego śmierci (1024) Bolesław dokonał w Gnieźnie w 1025 r. aktu koronacji. Wkrótce jednak zmarł i został pochowany w katedrze poznańskiej.

Bolesław był czterokrotnie żonaty. Pierwszą jego żoną była nie znana z imienia córka margrabiego Miśni Rygdaga. Do tego związku doszło zapewne w 984 r., a został on zerwany już w 985 lub 986 r. W tym ostatnim roku zawarte zostało przypuszczalnie kolejne małżeństwo Bolesława, tym razem z księżniczką węgierską, ale i ono zostało wkrótce zerwane. Z tego związku przyszedł na świat pierworodny syn Bezprym. Około 990 r. (może 988) doszło do trzeciego małżeństwa księcia, tym razem z Emnildą, córka Dobromira, zapewne jakiegoś księcia połabskiego. Po jej śmierci (1017) książę ożenił się po raz czwarty, z margrabianka miśnieńską Odą (1018). Z małżeństw tych Bolesław doczekał się licznego potomstwa. Poza Bezprymem miał (z Emnildą) synów: Mieszka II i Ottona oraz córki: Regelindę, żonę margrabiego Miśni Hermana, i nie znaną z imienia, poślubioną księciu ruskiemu Świętopełkowi, a także Matyldę (ze związku z Odą), zaręczoną z Ottonem ze Schweinfurtu.

Obdarzony został licznymi przydomkami, z których najwcześniej występuje określenie Wielki, używane już przez Galla. Natomiast najbardziej rozpowszechnił się przydomek Chrobry, występujący w Kronice wielkopolskiej i u Jana Długosza. Oba przydomki w pewnym stopniu określają dokonania Bolesława – dużą aktywność polityczną i militarną zakończoną sukcesami oraz odwagę na polu walki.

W historiografii władca ten zazwyczaj oceniany jest wysoko, głównie jako twórca potęgi państwa polskiego. Długotrwałe wojny i liczne podboje zakończyły się pomyślnie – Bolesław opanował Milsko i Łużyce, odzyskał Grody Czerwieńskie, przyłączył Morawy i Słowację, przywdział koronę. Zakrojona na wielką skalę działalność militarna spowodowała jednak jeszcze za jego życia jakieś perturbacje, skoro odpadło od władztwa Piastów Pomorze Zachodnie. Wydaje się, że w pewnym stopniu polityczne konsekwencje podbojów Bolesława poniósł jego syn Mieszko II, który odziedziczył po ojcu konflikty polityczne na trzech frontach (Czechy, Niemcy, Ruś) oraz spore napięcia społeczne, wynikające z przeciążenia kruchych struktur ekonomicznych państwa, działającego w dużym stopniu na gruncie gospodarki autarkicznej. Do niewątpliwych sukcesów Bolesława należało umiejętne wykorzystanie męczeńskiej śmierci św. Wojciecha do zbudowania metropolii gnieźnieńskiej i zagwarantowania niezależności Kościoła polskiego. Podobnie trzeba oceniać polityczne aspekty zjazdu gnieźnieńskiego. O ile jego ojca powszechnie uważa się za budowniczego państwa, o tyle Bolesława należałoby uznać za budowniczego Kościoła polskiego.

Jego postać przybliżył nam już niemiecki kronikarz Thietmar, a więcej szczegółów przekazał Gall Anonim, czyniąc z niego idealnego władcę. Równie żywe reakcje na tę postać można zauważyć u mistrza Wincentego i Jana Długosza. Kronikarze ci posłużyli historykom i literatom do zbudowania wyidealizowanego i jednostronnego wizerunku Bolesława Chrobrego w polskiej świadomości zbiorowej. Do najwybitniejșzych utworów polskiej biografistyki literackiej zaliczyć trzeba wielotomowe dzieło A. Gołubiewa Bolesław Chrobry. Czasy Bolesławowe opisywał w swym cyklu powieści piastowskich K. Bunsch, a także autor Srebrnych orłów T. Parnicki. Pędzlem utrwalali znaczenie tego władcy dla dziejów Polski m.in. J. Peszka, M. Krajewski, K. Auer, A. Lesser, J. Matejko, W. Oleszczyński i inni.

Lit.: S. Zakrzewski, Bolesław Chrobry Wielki, Lwów 1925; A. F. Grabski, Bolesław Chrobry. Zarys dziejów politycznych i wojskowych, wyd. 2, Warszawa 1966.

Autor hasła:

Józef Dobosz – profesor doktor habilitowany, historyk mediewista i nauczyciel akademicki związany z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autor wielu książek i artykułów naukowych, m. in. monografii poświęconej Kazimierzowi II Sprawiedliwemu (2011). Redaktor „Słownika władców Europy średniowiecznej” oraz „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”. Współautor „Słownika władców polskich”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. „Słownik władców polskich” (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.

Nasze publikacje o Bolesławie Chrobrym: