fot.domena publiczna Krótki okres rządów Bezpryma był czasem prześladowań i okrucieństwa

Większość historyków pomija go w swoich kronikach. Krótki okres jego rządów był czasem prześladowań i okrucieństwa. Oto burzliwa historia pierwszego syna Bolesława Chrobrego.

Szacuje się, że pierworodny syn Bolesława Chrobrego przyszedł na świat w 986 lub 987 roku. Urodziła go druga żona władcy, węgierska księżniczka, której imienia historia nie pamięta (Jan Długosz przypuszcza, że była to córka Gejzy, Judyta). To właśnie ona miała nadać mu nietypowe w naszych stronach imię Bezprym, które w źródłach pojawiało się w formach Besprim, Besfrim i Bezpriem.

Bolesław nie pozwolił, by Bezprym stał się jego następcą. Jak wiemy, tron po śmierci Chrobrego przejął Mieszko II, a powodów takiej decyzji możemy się dziś jedynie domyślać. Przypuszczalnie wynikało to z nieudanego małżeństwa z węgierską księżniczką, którą Bolesław odprawił do domu jeszcze w 987 roku. Taka teoria pasuje do faktu, że Piast zawsze faworyzował Mieszka. Zdaniem niektórych historyków w chwili narodzin Bezpryma odesłanie jego matki do Węgier było już postanowione, a imię nadane dziecku było wyrazem obcości wobec polskiego tronu.

Mimo to, prawowitemu dziedzicowi udało się na pewien czas wrócić i spowodować niemałe zamieszanie…

Niechciany książę

Młodość Bezpryma jest osnuta mgłą tajemnicy. Nie wiemy, czy wraz z matką wrócił do Węgier czy może pozostał na dworze Bolesława pod opieką jego trzeciej żony, Emnildy. Nawet w kronikach Galla Anonima nie ma na jego temat żadnej wzmianki. Nieco informacji zachowało się jednak w „Żywotach św. Romualda” Piotra Damianiego, gdzie możemy przeczytać, że około 1001 roku syn Bolesława został przez ojca wyprawiony do Włoch.

fot.domena publiczna Bolesław nie pozwolił, by Bezprym stał się jego następcą.

Na miejscu, w eremie Pereum w okolicach Rawenny, zakonnik Romuald miał podobno nauczać Bezpryma. Czy młodzieniec sam został zakonnikiem, a może na nauce jego pobyt się zakończył – tego również nie wiadomo. Co ciekawe, w „Żywotach…” nie ma imiennej wzmianki o pierworodnym Bolesława, a jedynie o „synu księcia polskiego, Bolesława, który podarował Romualdowi konia”.

Istnieje więc prawdopodobieństwo, że to nie Bezprym a Mieszko pobierał u Romualda nauki. Jeśli jednak był to w rzeczywistości pierwszy syn Bolesława, to obejmując na krótką chwilę tron w roku 1031, musiał być osobą dobrze wykształconą.

Czytaj też: Najgorsi królowie i książęta średniowiecznej Polski

Powrót syna marnotrawnego

W 1025 roku Bolesław Chrobry został koronowany na króla Polski i w tym samym roku zmarł, pozostawiając władzę Mieszkowi II Lambertowi. Zdaniem niektórych Bezprym był nawet obecny podczas koronacji. Wśród historyków pojawiają się także teorie, jakoby Bolesław pozostawił Bezprymowi dzielnicę – Mazowsze lub Śląsk. Niezależnie od prawdziwości tych przypuszczeń, Mieszko już w 1030 roku kazał wygnać brata w ramach odwetu za spiskowanie przeciw polskiej koronie z cesarzem Konradem II Salickim.

To nie zraziło Bezpryma, który z uwagą śledził wydarzenia w Europie. W 1031 roku pozycja Mieszka osłabła wskutek porażek wojennych. Starszy brat wykorzystał moment, by z pomocą ruskich książąt wkroczyć do Polski. Zajęty obroną zachodniej granicy przed atakami cesarza Konrada II, Mieszko wysłał przeciw Bezprymowi sojuszników – Jarosława Mądrego i Mścisława, książąt z Rusi Kijowskiej. Sam był zmuszony do ucieczki do Czech, podczas gdy Bezprym bez kłopotu dotarł do Wielkopolski i przejął władzę.

Niektórzy przypuszczają, że pierwszy syn Bolesława wykorzystał niezadowoloną z przymusowego wprowadzenia chrześcijaństwa ludność pogańską. Ruch oporu wobec chrześcijaństwa określa się dziś „reakcją pogańską”. Być może wygnany dziedzic stanął na czele zbuntowanych i właśnie w ten sposób zwyciężył… na krótką chwilę.

Czytaj też: Dlaczego Mieszko I przyjął chrzest?

Kto mieczem włada…

Mieszko II dostał się do niewoli u księcia czeskiego Uldaryka, który kazał wykastrować więźnia. Wygnanie i kalectwo młodszego brata dały Bezprymowi poczucie względnego bezpieczeństwa. Tymczasem żona króla, Rycheza, po przejęciu Wielkopolski przez Bezpryma uciekła na dwór cesarza Konrada II i zabrała ze sobą insygnia koronacyjne. Nadal posługiwała się tytułem królowej, podczas gdy Bezprym dobrowolnie zrezygnował z korony i uznał zwierzchnictwo cesarza.

fot.Angelo Campanella/domena publiczna Mieszko II dostał się do niewoli u księcia czeskiego Uldaryka, który kazał wykastrować więźnia.

Mieszko znalazł się w beznadziejnej sytuacji, ale Bezprym nie ustawał w wysiłkach, by utrwalić swoją pozycję w kraju. W Polsce przebywała grupa zwolenników Lamberta, których postanowił wytępić w brutalny sposób. Właśnie z tej czystki wzięła się jego zła sława. Wielu polskich możnych uciekło wówczas na Mazowsze. Dodatkowo Bezprym mógł prawdopodobnie liczyć na wsparcie ludności, która nie przepadała za wojenną polityką Bolesława i Mieszka, a ponadto buntowała się przeciw Kościołowi. Koszty utrzymania armii i częste ataki ze strony przeciwników musiały dawać się jej we znaki, więc nowy władca miał spore szanse na poparcie ze strony niższych warstw społecznych.

Najstarszy syn Bolesława władał jednak obosiecznym mieczem. Struktury państwa praktycznie przestały istnieć, a jego autorytet spadł do zera. Wskutek brutalnych rządów wielu zapragnęło odejścia Bezpryma – i już w 1032 ich życzenia stały się rzeczywistością, bo potomek pierwszego króla Polski został zamordowany. Za zaplanowaniem zamachu prawdopodobnie stali Mieszko i Otto – trzeci syn Bolesława.

Nie wiadomo, czy Bezprym pozostawił po sobie potomstwo, a nawet czy miał żonę. Jeśli faktycznie został duchownym, mógł nigdy nie zająć się tymi sprawami. Nie jest też do końca pewne, gdzie został pochowany – przypuszcza się, że spoczywa w jednym z niezidentyfikowanych grobów w kościele grodowym na Ostrowie Lednickim – jednej z pierwszych polskich nekropolii książęcych.

Bibliografia:

1. J. Banaszkiewicz, M. K. Barański, Poczet królów i książąt polskich Jana Matejki, Warszawa 1997, str. 30–43.
2. M. Derwich, A. Żurko (red.), U źródeł Polski. Do roku 1038, Warszawa–Wrocław, 2003, str. 183–185.
3. M. Maciorowski, B. Maciejewska, Władcy Polski. Historia na nowo opowiedziana, Warszawa 2018.