Twoja Historia

Portal dla tych, którzy wierzą, że przeszłość ma znaczenie. I że historia to sztuka dyskusji, a nie propagandy.

Polak, który opisał wszystkie rośliny. Kim był Władysław Szafer

fot.Fot. Archiwum Instytutu Botaniki PAN Władysław Szafer

Tworzył parki narodowe i skatalogował wszystkie rośliny występujące w naszym kraju. Podczas niemieckiej okupacji pomagał studentom, a także… żubrom w Białowieży (ocalił je przed wyginięciem)! Kim był Władysław Szafer, jeden z najznamienitszych obrońców polskiej przyrody?

W 1932 roku Polska odradzała się po 123 latach niewoli, jednocześnie walcząc z kryzysem gospodarczym. To jednak nie przeszkodziło w powstaniu dwóch pierwszych parków narodowych,. Tyle tylko, że trzeba było przeznaczyć na nie niebagatelne sumy pieniędzy. I choć o ochronę ojczystej przyrody dbało wówczas niewielu ludzi, udało się – w znacznej mierze dzięki działaniom polskiego uczonego, Władysława Szafera.

Człowiek z misją

Urodzony w 1886 roku w Sosnowcu, początkowe wykształcenie odebrał w gimnazjum im. Konarskiego w Rzeszowie, gdzie za nauki przyrodnicze odpowiadał Wilhelm Friedberg. Profesor podsunął młodemu Szaferowi pomysł pójścia na studia botaniczne, które przyszły rektor Uniwerystetu Jagiellońskiego podjął – najpierw w Wiedniu, a następnie w Lwowie.

Doktorat napisał już w 1910 roku, a dwa lata później został wykładowcą w lwowskiej Wyższej Szkole Lasowej. Niestety, wybuch wojny przerwał dynamiczny rozwój kariery Szafera. Młody naukowiec wstąpił do Legionu Wschodniego, lecz potem odmówił przysięgi cesarzowi i trafił do armii austriackiej. Na szczęście przetrwał konflikt bez szwanku i szybko wrócił do pracy. W 1918 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po roku był już profesorem zwyczajnym.

fot.domena publiczna Władysław Szafer

W 1921 roku Szafer zainicjował utworzenie rezerwatu na Górze Zamkowej w Czorsztynie. Niedługo później powstały pierwsze projekty parku narodowego w Pieninach – taka forma ochrony przyrody była już wówczas znana w Ameryce, gdzie w 1872 roku powstał Park Yellowstone, a XIX-wieczni naukowcy zwracali uwagę na potrzebę objęcia podobną protekcją polskich Tatr.

Rozpoczął się więc proces wykupywania gruntów, na co przeznaczono w latach 1928–1930 równowartość 112 tysięcy dolarów amerykańskich. Niebagatelna suma jak na trudne, międzywojenne czasy!

Ratować, co się da

Pieniński Park Narodowy powstał dokładnie 1 czerwca. Ale na tym nie poprzestano. Szafer miał plany również w stosunku do terenów Puszczy Białowieskiej. Po wizycie delegacji Ministerstwa Dóbr Państwowych pod jego przewodnictwem, w 1919 roku, tak opisywał opłakany stan jednego z najpiękniejszych polskich lasów:

Zastaliśmy tam wówczas straszliwy obraz […]. Do tej pory mam w oczach: głód, martwą Białowieską Polanę, chaty bez jednego światła w oknach i ludzi pochowanych w ziemiankach. Wskazano nam ziemiankę, w której przebywają polscy leśnicy. Okazało się, że do lasu wchodzić nie można, gdyż tam strzelają.

Rzeczywiście, od świtu do nocy słychać było z lasu strzały, nie gęste wprawdzie, lecz stałe. To bandy żołnierzy rozkładającej się armii wybijały zwierzynę do nogi. […] Tak wybito niemal zupełnie łosie, jelenie, daniele i żubry – z grubej zwierzyny ocalały tylko dziki.

Od tego momentu usilne starania Szafera prowadziły nieuchronnie do powstania drugiego polskiego parku narodowego: najpierw w 1921 roku Ministerstwo Rolnictwa i Dóbr Państwowych utworzyło wydzielone „Leśnictwo Rezerwat”, które w 1924 roku przekształcono w nadleśnictwo obejmujące 4640 hektarów lasu. Ostatecznie 11 sierpnia 1932 roku Minister Rolnictwa i Reform Rolnych ogłosił powstanie Parku Narodowego w Białowieży.

fot.Biblioteka Narodowa Władysław Szafer jest autorem około 700 publikacji, z czego 473 pozycji dotyczy ochrony przyrody

W tym samym czasie Szafer, wzorując się na przekazie profesora A. G. Kożewnikowa, pisał na temat idei ochrony przyrody w najwyższej formie:

Najwięcej do ideału zbliża się taki park narodowy, w którym przyroda chroniona jest absolutnie i pod każdym względem, a wpływ człowieka w nim jest ściśle ograniczony. I dalej: Jako ogólną zasadę racjonalizacji każdego parku narodowego przyjąć należy to, że ma on przede wszystkim spełnić swe naczelne zadanie, to znaczy być ostoją dla pierwotnej przyrody, gdzie zarówno fauna i flora, jak i osobliwości przyrody nieożywionej (skały, źródła, wodospady, jeziora itd.), mają podlegać bezwzględnej ochronie tak aby obraz pierwotnego i naturalnego krajobrazu parku wraz z wszystkimi jego elementami nie ulegał zmianom.

By wspomóc odradzanie się zniszczonego ekosystemu Puszczy Białowieskiej, Szafer podjął starania o przywrócenie do lasu żubra. Udało mu się sprowadzić w tym celu dwie samice, dotychczas przebywające w ZOO w Sztokholmie, które połączono z samcami. Wkrótce udało się doprowadzić do rozmnożenia zwierząt – mało tego, stworzono nawet w 1932 roku księgę rodowodową dla żubrów, dzięki której genotyp zwierząt z okolic Białowieży został zachowany! Całe szczęście – w 1924 roku przy życiu pozostało jedynie 39 osobników wywodzących się z tych terenów…

Księga wszystkich roślin

Podczas kolejnej wojny Niemcy zamknęli Uniwersytet Jagielloński. W tym okresie Władysław Szafer potajemnie organizował spotkania ze studentami i doglądał uczelnianych zbiorów. Aktywnie angażował się w pomoc dla pracowników UJ – w szczególności tych, których rodziny wywieziono do obozów koncentracyjnych.

Po zakończeniu wojny od razu wrócił do typowej dla siebie aktywności w imię ochrony przyrody. Między innymi to dzięki staraniom profesora Szafera powstały kolejno Narodowe Parki: Świętokrzyski, Babiogórski, Tatrzański i Ojcowski.

fot.domena publiczna Władysław Szafer – ojciec polskich parków narodowych

Zasługi w imię protekcji dobra narodowego są w przypadku Szafera równie wielkie, co jego wkład w edukację. Klucz do oznaczania roślin, wydany po raz pierwszy jeszcze przed wybuchem II wojny światowej, do dziś jest absolutną podstawą dla wszystkich studentów botaniki czy leśnictwa. Nic dziwnego – wraz z współautorami Szafer opisał w nim wszystkie gatunki roślin występujące na terenie Polski! W przedmowie do piątego wydania książki, z 1986 roku, czytamy słowa profesora Szafera:

Rośliny polskie, które już przed r. 1939 były książką rzadką i poszukiwaną, teraz, tzn. od 1945, po zniszczeniu przez wypadki wojenne resztek jej zapasów księgarskich, stały się zupełnie niedostępne. Świadomi swego obowiązku wobec nauki i uczącej się młodzieży, postanowiliśmy już w r. 1947 opracować nowe wydanie klucza, tym bardziej iż otrzymywaliśmy z wielu stron zachętę do tej pracy czy to w postaci dwukrotnych uchwał Polskiego Towarzystwa Botanicznego, czy też bardzo licznych głosów ze strony społeczeństwa, zwłaszcza kół nauczycielskich, domagających się rychłego ponownego wydania […].

Profesor zmarł w 1970 roku w Krakowie. Ku pamięci jednego z pionierów ochrony zasobów dzikiej przyrody w Polsce utworzono ponad 20 nazw gatunkowych roślin; jego nazwisko znajduje się także w nazwach geograficznych (Grań Szafera, Lodospad Szafera) oraz w nazwach rezerwatów przyrody, w tym rezerwatu krajobrazowego w Hajnówce i Białowieży. Od 1989 roku Polskie Towarzystwo Botaniczne nadaje medal imienia Władysława Szafera, za prace o wyjątkowej wartości dla nauk przyrodniczych.

Bibliografia:

  1. Gwiazdowicz, D.J., Wiśniewski, J., Ochrona przyrody. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Poznań, 2009.
  2. Köhler, P., Szafer Władysław Józef, krypt. W.S. (1886-1970). Polski Słownik Biograficzny t. 46, s. 401–407. 2009.
  3. Szafer, W., Kulczyński, S., Pawłowski, B., Rośliny Polskie, część I. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1986.

Komentarze

brak komentarzy

Odpowiedz na „AnonimAnuluj pisanie odpowiedzi

Jeśli chcesz zgłosić literówkę lub błąd ortograficzny kliknij TUTAJ.