fot.domena publiczna Książę Józef Poniatowski (fot. domena publiczna)

„Bóg mi powierzył honor Polaków, Jemu samemu go oddam”. Tak brzmieć miała odpowiedź ciężko rannego pod Lipskiem księcia Józefa Poniatowskiego na propozycję generała Deodatusa Kajetana Oppeln Bronikowskiego, aby książę zdał komendę i szukał ocalenia.

Książę Józef Antoni Poniatowski (1763–1813) od 17 roku życia był wojskowym. Początkowo służył w armii cesarza Józefa II, gdyż osierocony przez ojca w 1773 roku. mieszkał z matką (hrabianką Kinsky) w Austrii. Od 1789 roku pełnił służbę w wojsku polskim, zaczynając karierę od stopnia generał majora.

„Nie miałem czasu dojrzeć na jenerała”

Dysponując dziewięcioletnim już doświadczeniem, młody generał trzeźwo oceniał swoje umiejętności, pisząc do stryja, króla Stanisława Augusta Poniatowskiego: „może doszedłem do tego, że potrafię z dobrą wolą i rozumem pułk prowadzić w ogień, ale nie miałem czasu dojrzeć na jenerała komenderującego”.

Wykazał się osobistą dzielnością i umiejętnością bezpośredniego kierowania oddziałami na polu bitwy w czasie walk z Rosjanami w 1792 roku. Po przystąpieniu króla do Targowicy podał się do dymisji i opuścił Polskę. Osiadł w Wiedniu, by powrócić do kraju po wybuchu insurekcji kościuszkowskiej. Zgłosił się do obozu Tadeusza Kościuszki, by „służyć prostym żołnierzom”. Po klęsce powstania znów wyjechał do Wiednia, a następnie, jesienią 1798 roku, osiadł w Warszawie.

W 1807 roku został w Komisji Rządzącej Księstwa Warszawskiego dyrektorem Wydziału Wojennego, później ministrem wojny. Zorganizował wojsko, z którym był w stanie skutecznie przeciwstawić się atakowi dwukrotnie silniejszego korpusu austriackiego arcyksięcia Ferdynanda w 1809 roku. W 1812 roku został oficjalnie ogłoszony przez Napoleona wodzem armii polskiej i na jej czele uczestniczył w wyprawie do Rosji.

Symbol wierności Ojczyźnie

15 października 1813 roku cesarz mianował go marszałkiem Francji. W bitwie lipskiej (zwanej też „bitwą narodów”, 16–19 października 1813 roku) kilkakrotnie raniony, dzielnie i skutecznie osłaniał odwrót wojsk napoleońskich. Odrzucając myśl o poddaniu lub niehonorowej ucieczce, podjął, być może wypowiadając interesujące nas słowa, próbę przebycia rzeczki Elstery wpław i zginął w jej nurtach.

fot.domena publiczna Książę Józef Poniatowski w bitwie pod Zieleńcami.

Zwłoki księcia, złożone początkowo w ratuszu najbliższego miasteczka, zostały później przeniesione do kościoła Św. Krzyża w Warszawie, by w 1817 roku spocząć wśród grobów królewskich na Wawelu. Książę Józef Poniatowski stał się dla wielu pokoleń Polaków symbolem niezłomnej wierności Ojczyźnie i wzorem żołnierza, dla którego honor ważniejszy jest niż życie.

Kim był Deodatus Bronikowski, który ponoć zachęcał Poniatowskiego do ucieczki?

Generał Deodatus Kajetan Oppeln Bronikowski (1767–1817), podkomendny księcia Poniatowskiego, był wcześniej adiutantem króla Stanisława Augusta.

Walczył pod Raszynem, pod Wagram został dowódcą 2. Legii Nadwiślańskiej. Od kwietnia 1809 roku był kawalerem, a od sierpnia tegoż roku oficerem francuskiej Legii Honorowej. W 1812 roku pełnił obowiązki gubernatora Mińska (Litewskiego). Podczas bitwy lipskiej dostał się do niewoli.

Źródło:

Powyższy tekst ukazał się pierwotnie jako jedno z haseł Leksykonu polskich powiedzeń historycznych. Publikacja autorstwa Macieja Wilamowskiego, Konrada Wnęka i Lidii A. Zyblikiewicz została opublikowana nakładem wydawnictwa Znak w 1998 roku.

Tytuł, lead, ilustracje wraz z podpisami, wytłuszczenia, podział akapitów oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst poddano podstawowej obróbce redakcyjnej.

Poznaj niezwykłą historię naszego kraju: