fot.domena publiczna Trzy razy TAK – tablice agitacyjne przed referendum 1946 roku (fot. domena publiczna)

W 1946 roku referendum obrócono w propagandową hucpę, a wyniki sfałszowano. W roku 1987 już równie łatwo nie było. Komunistyczne władze przejechały się na własnej bucie.

Referendum – głosowanie w ważnej kwestii państwowej, w którym biorą udział wszyscy obywatele posiadający czynne prawo wyborcze.

W PRL-u odbyły się dwa referenda. Pierwsze z nich, złośliwie nazywane przez ówczesną opozycję „tereferendum”, zarządzono 30 czerwca 1946 roku.

Zadano w nim trzy pytania:

1. Czy jesteś za zniesieniem Senatu?
2. Czy chcesz utrwalenia w przyszłej konstytucji ustroju gospodarczego zaprowadzonego przez reformę rolną i unarodowienie podstawowych gałęzi gospodarki krajowej z zachowaniem ustawowych uprawnień inicjatywy prywatnej?
3. Czy chcesz utrwalenia zachodnich granic Państwa Polskiego na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej?

Jak opozycja reagowała na referendum 1946 roku?

Mimo iż pytania dotyczyły ważnych zagadnień ustrojowych i gospodarczych, miały niekonfrontacyjny charakter, zdecydowana większość społeczeństwa akceptowała bowiem sugerowane w nich rozwiązania. Na to liczyli polscy komuniści, którzy swoją kampanię propagandową prowadzili pod hasłem „trzy razy tak”.

Opozycja niepodległościowa postanowiła przeciwstawić się propagandzie Polskiej Partii Robotniczej i jej sojuszników, nie zajęła jednak jednolitego stanowiska.

fot.domena publiczna Stanisław Mikołajczyk stanął na czele stronnictwa, które przynajmniej początkowo wierzyło w możliwość współpracy z władzami ZSRR.

Polskie Stronnictwo Ludowe pod przywództwem Stanisława Mikołajczyka nawoływało do głosowania „jeden raz nie, dwa razy tak”, poakowskie, konspiracyjne Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” zalecało głosowanie „dwa razy nie, jeden raz tak”, podziemne Stronnictwo Narodowe oraz resztki Narodowych Sił Zbrojnych agitowały za opcją „trzy razy nie”, a piłsudczykowskie Stronnictwo Niezawisłości Narodowej pod kierownictwem ppłk. Wacława Lipińskiego wzywało do bojkotu referendum.

Jakie były prawdziwe wyniki referendum z 1946 roku?

W tej sytuacji komuniści przeprowadzili gigantyczną kampanię propagandową na rzecz głosowania „trzy razy tak”, a kiedy okazała się ona mało skuteczna – sfałszowali wyniki głosowania.

Według oficjalnych wyników referendum, ogłoszonych dopiero 11 lipca 1946, twierdząco na pierwsze pytanie miało odpowiedzieć 68,2% wyborców, na drugie – 77,2%, a na trzecie – 91,4%.

fot.domena publiczna Plakat z okresu PRL – Referendum 3 x TAK z roku 1946 (fot. domena publiczna)

W rzeczywistości jednak, według ustaleń prof. Andrzeja Paczkowskiego, w skali kraju „trzy razy tak” odpowiedziało nie więcej niż 27% uczestników głosowania, „trzy razy nie” odpowiedziało zaś nie mniej niż 33% wyborców.

Referendum Jaruzelskiego. O co pytano w listopadzie 1987 roku?

Drugie referendum odbyło się 29 listopada 1987 roku. Zadano w nim dwa pytania:

1. Czy jesteś za pełną realizacją przedstawionego Sejmowi programu radykalnego uzdrowienia gospodarki, zmierzającego do wyraźnego poprawienia warunków życia, wiedząc, że wymaga to przejścia przez trudny dwu–trzyletni okres szybkich zmian?
2. Czy opowiadasz się za polskim modelem głębokiej demokratyzacji życia politycznego, którego celem jest wzmocnienie samorządności, rozszerzenie praw obywateli i zwiększenie ich uczestnictwa w rządzeniu krajem?

fot.Marek Grotowski, lic. CCA-SA 3.0 Jaruzelski też zorganizował referendum (fot. Marek Grotowski, lic. CCA-SA 3.0)

Przewidywane zwycięstwo PZPR miało w zamyśle kierownictwa tej partii umożliwić przystąpienie do realizacji założeń „drugiego etapu reformy”. Pewna sukcesu ekipa gen. Wojciecha Jaruzelskiego ogłosiła, że referendum zostanie uznane za wygrane, gdy na oba pytania odpowie pozytywnie ponad połowa uprawnionych do głosowania, a nie, jak to zazwyczaj przyjmowano, połowa głosujących.

Kompromitacja partii. Jak to możliwe, że komuniści przegrali referendum w 1987 roku?

Tymczasem zniechęcone pogłębiającym się kryzysem gospodarczym społeczeństwo odniosło się w znacznym stopniu niechętnie do idei głosowania ludowego, tym bardziej że podziemne struktury „Solidarności” oraz inne ugrupowania opozycyjne wezwały do głosowania „dwa razy nie” lub do bojkotu referendum.

W głosowaniu uczestniczyło, według oficjalnych danych, 67,3% uprawnionych, spośród których na pierwsze pytanie pozytywnie odpowiedziało 66%, a na drugie 69%. Oznaczało to, że spośród wszystkich uprawnionych do głosowania na pierwsze pytanie odpowiedziało pozytywnie 44,3%, a na drugie 46,3%. Tym samym referendum zostało przez ekipę gen. Jaruzelskiego przegrane.

Źródło:

Powyższy tekst ukazał się pierwotnie jako jedno z haseł Abecadła PRL-u. Pozycja autorstwa Zdzisława Zblewskiego została opublikowana nakładem wydawnictwa Znak w 2008 roku.

Tytuł, lead, ilustracje wraz z podpisami, wytłuszczenia, podział akapitów oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst poddano podstawowej obróbce redakcyjnej.