fot.Sayf al-Vâhidî/domena publiczna Jednym z największych imperiów w dziejach było to stworzone przez Czyngis-chana.

Kandydatów do tytułu największego pod względem powierzchni mocarstwa jest dwóch. Każde z tych imperiów zajęło obszar ponad 30 milionów kilometrów kwadratowych i zostawiło potencjalnych rywali daleko za sobą. Ale to, komu należy przyznać palmę pierwszeństwa, wcale nie jest oczywiste.

Co łączy znane nam imperia? Przede wszystkim zachłanność terytorialna. „Czy ich niezbędny ekspansjonizm, ich pragnienie nieustannego rozszerzania swoich granic, ich dążenie do sprawowania powszechnej jurysdykcji (…) nie są ich najsłynniejszymi dzisiaj cechami?” – przekonują francuscy historycy Patrice Gueniffey i Thierry Lentz w wydanej właśnie książce „Upadek wielkich imperiów”.

Poza nielicznymi wyjątkami, takimi jak Japonia, która w 1639 roku zamknęła się na świat zewnętrzny, historyczne potęgi nieustannie toczyły wojny, by powiększyć swoje włości lub obronić je przed zakusami wrogów. W efekcie nawet te najbardziej kruche zarządzały nieraz ogromnymi obszarami, których powierzchnia obejmowała miliony kilometrów kwadratowych.

Historyczni giganci

Zwłaszcza dwie dawne potęgi przodowały pod tym względem nad innymi: imperium brytyjskie, które osiągnęło swój szczyt około 1920 roku, i wcześniejsza o niemal siedem wieków potęga Mongołów. Zdecydowanie wyprzedziły one zwłaszcza swoich starożytnych poprzedników. Jak wyjaśnia Arnaud Blin w książce „Upadek wielkich imperiów”:

Wielkie imperia starożytności były zdecydowanie mniej rozległe, gdyż największe z nich – imperium Achemenidów – miało powierzchnię około 8 milionów kilometrów kwadratowych.

fot.Walter Crane/domena publiczna Imperium brytyjskie osiągnęło apogeum w 1920 roku. Powyżej mapa z 1886 roku.

Francuski historyk i politolog przekonuje, że to państwo mongolskie założone przez Czyngis-chana było „najrozleglejszym tworem politycznym w dziejach świata”. A jednocześnie, dodaje, „jednym z najbardziej efemerycznych”. Jaki obszar zajęło? Nawet przybliżone oceny przyprawiają o zawrót głowy:

W apogeum swojego rozwoju terytorialnego liczyło około 33 milionów kilometrów kwadratowych, a więc mniej więcej tyle, ile w okresie międzywojennym brytyjskie imperium kolonialne, które rozciągało się na kilku kontynentach. Tytułem porównania przypomnijmy, że leżące w tej samej strefie imperium rosyjskie liczyło w XIX wieku około 23 milionów kilometrów kwadratowych.

Nie wszyscy zgadzają się jednak z oceną Blina. Zresztą to właśnie mocarstwo brytyjskie, a nie mongolskie, króluje na wszelkich listach „największych imperiów w historii świata”. I nic dziwnego. Historyk François-Charles Mougel, współautor książki „Upadek wielkich imperiów”, podaje, że państwo brytyjskie około 1920 roku „panowało nad czwartą częścią ludności świata i czwartą częścią powierzchni lądów, czyli nad 540 milionami ludzi i terenami liczącymi 33,5 miliona kilometrów kwadratowych”.

Sporne pierwsze miejsce

Różnica między gigantami wynosi więc „zaledwie” pół miliona kilometrów kwadratowych. Tylko czy te liczby rzeczywiście rozstrzygają sprawę? Niekoniecznie. „W związku z tym, że granice wielkich imperiów często nie były wyraźnie określone, a także nieustannie się zmieniały, oczywiste jest, że każda próba zmierzenia ich powierzchni przynosi jedynie przybliżone wyniki” – wyjaśnia Arnaud Blin.

Artykuł powstał w oparciu o teksty zawarte w wydanej nakładem wydawnictwa Bellona książce „Upadek wielkich imperiów” pod redakcją Patrice’a Gueniffey’a i Thierry’ego Lentza.

Można poza tym wziąć pod uwagę jeszcze jeden czynnik. Imperium brytyjskie, nad którym – jak mówiono – „słońce nigdy nie zachodzi”, rozproszone było na całym świecie. Tymczasem państwo Czyngis-chana obejmowało zwarty obszar o wspólnych granicach – a także oryginalnej i solidnej sieci administracyjnej. Pod tym względem rzeczywiście nie mogło równać się z żadną inną potęgą w historii.

Nic dziwnego, że badacze do dzisiaj nie mogą rozstrzygnąć, komu należy przyznać palmę pierwszeństwa. Zwłaszcza, że – jak pokazała historia – żaden z dwóch pretendentów do tego tytułu nie był w stanie utrzymać imponującego stanu posiadania dłużej niż przez kilkadziesiąt lat, podczas gdy mniejsze potęgi, jak cesarstwo bizantyjskie, przetrwały nawet tysiąclecie.

Źródło:

Artykuł powstał w oparciu o teksty zawarte w wydanej nakładem wydawnictwa Bellona książce „Upadek wielkich imperiów” pod redakcją Patrice’a Gueniffey’a i Thierry’ego Lentza.

Kup książkę taniej na stronie Wydawcy