Chuligani w PRL-owskiej Polsce

Niemieccy chuligani biją się ze stróżami prawa (fot. Bundesarchiv, Bild 183-1990-0414-009, Wolfried Pätzold, lic. CC-BY-SA 3.0)

fot.Bundesarchiv, Bild 183-1990-0414-009, Wolfried Pätzold, lic. CC-BY-SA 3.0 Niemieccy chuligani biją się ze stróżami prawa (fot. Bundesarchiv, Bild 183-1990-0414-009, Wolfried Pätzold, lic. CC-BY-SA 3.0)

Powszechność chuliganerii była prostą wypadkową przemian, które zapoczątkowały komunistyczne władze. Aparatczycy nie potrafili sobie poradzić z tą falą. Ale otwarcie wykorzystali chuliganów do walki propagandowej.

Chuligan to pojęcie, które w prasie angielskiej pojawiło się po raz pierwszy w 1898. Słowo Hooligan wywodzono od sformułowania Hooley gang – gang Hooleya – lub też od awanturniczej irlandzkiej rodziny Hooligan z Southwark, której nazwisko występuje w angielskiej piosence pochodzącej z XVIII wieku. Słowo oznaczało nieprzystosowanego społecznie przedstawiciela młodego pokolenia, często wszczynającego bez racjonalnego powodu awantury i brutalne bójki.

W Polsce zjawisko chuligaństwa wystąpiło na początku lat 50., wkrótce też stało się obowiązującym sposobem bycia licznej grupy młodzieży – zwłaszcza robotniczej.

Źródła chuligaństwa

Począwszy od 1951 roku, władze podjęły intensywną walkę z „chuliganerią”. Wydawano różnego rodzaju przepisy i rozporządzenia, często tak kuriozalne, jak pismo generalnego prokuratora RP z 15 lutego 1952 roku w sprawie ścigania chuligańskiego zachowania się traktorzystów lub rozkaz ministra obrony narodowej z 16 października 1952 roku dotyczący zwalczania wypadków chuligaństwa wśród żołnierzy oraz funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej.

Działania administracyjne były jednak zazwyczaj nieskuteczne, pojawienie się bowiem tej patologii łączyło się ściśle z procesami społecznymi towarzyszącymi masowej migracji ludności ze wsi do miast w okresie realizacji „planu sześcioletniego”.

Choć czasy się zmieniły, władze nadal mają problem z chuliganami (fot. domena publiczna)

Młodzi uczestnicy tej migracji, wykorzenieni ze swych lokalnych środowisk, odcięci niejednokrotnie od tradycyjnej instytucji wychowawczej, jaką dla społeczności wiejskiej był Kościół katolicki, poddani powierzchownej indoktrynacji materialistycznej, często doświadczali swoistego dysonansu poznawczego, polegającego na konflikcie pomiędzy systemem wartości wyniesionym z domu a proponowanym przez działaczy komunistycznych w miejscu nowej pracy. Często więc odrzucali obydwa te systemy, łatwo ulegając przy tym demoralizacji, a sprzyjała temu dodatkowo anonimowość otaczająca robotnika na „wielkich budowach socjalizmu”.

Chuligaństwo w nauce, filmie, propagandzie

Zjawisko chuligaństwa spotkało się w połowie lat 50. ze znacznym zainteresowaniem ze strony socjologów, dziennikarzy oraz twórców filmowych, czego wyrazem stały się liczne opracowania naukowe, artykuły prasowe oraz filmy dokumentalne, m.in. zrealizowany w 1955 roku przez Edwarda Skórzewskiego i Jerzego Hoffmana film Uwaga, chuligani!, który zapoczątkował cykl dokumentów zwanych czarną serią.

Określenie „chuligan” zostało wykorzystane politycznie w kampanii propagandowej przeprowadzonej przez władze w marcu 1968 roku, kiedy to tak zwani hunwejbini marcowi pisali o protestujących studentach jako o „sforach chuliganów”, „grupach brudnych, długowłosych chuliganów” i „elementach chuligańskich”.

Polecana literatura:

Markiewicz, A. Romanowski, Skrzydlate słowa. Seria druga, Warszawa 1998, s. 683;
Chuligaństwo. Studia, pod red. J. Sawickiego, Warszawa 1956;
T. Cyprian, Chuligaństwo wśród młodzieży, Poznań 1956;
Cz. Czapów, S. Manturzewski, Niebezpieczne ulice, Warszawa 1960;
J. Karpiński, Mowa do ludu, Londyn 1984, s. 7–8.

Źródło:

Powyższy tekst ukazał się pierwotnie jako jedno z haseł Abecadła PRL-u. Pozycja autorstwa Zdzisława Zblewskiego została opublikowana nakładem wydawnictwa Znak w 2008 roku.

Tytuł, lead, ilustracje wraz z podpisami, wytłuszczenia, podział akapitów oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst poddano podstawowej obróbce redakcyjnej.