Wacław III (ur. 6 X 1289, zm. 4 VIII 1306 w Ołomuńcu) – król Węgier 1301 – 1305, władca Czech i Polski od 1305, syn Wacława II z dynastii Przemyślidów i Juty, córki Rudolfa I Habsburga.

W 1298 r. został przez ojca, Wacława II, zaręczony z Elżbietą, córką Andrzeja III Arpada, króla Węgier. Po jego śmierci w 1301 r. został 27 sierpnia tego roku koronowany na króla Węgier. Koronacja ta doprowadziła do wojny domowej ze zwolennikami Karola Roberta Andegaweńskiego, który miał poparcie papiestwa. W 1303 r. papież Bonifacy VIII przysądził koronę Karolowi Robertowi i wezwał króla rzymskiego Albrechta Habsburga do usunięcia Czechów z Węgier. Spowodowało to przechodzenie dotychczasowych stronników Przemyślidów na stronę Andegawenów. Chcąc ratować koronę dla syna, Wacław II w 1304 r. podjął wyprawę zbrojną na Węgry, ale bez powodzenia. Wobec zagrożenia najazdem Albrechta Habsburga sprowadził syna do Pragi, zabierając jednocześnie węgierskie insygnia koronacyjne. Z korony węgierskiej Wacław III zrezygnował jesienią 1305 r. na rzecz Ottona, księcia bawarskiego, któremu też przekazał węgierskie klejnoty koronne.

W 1305 r., po śmierci ojca, szesnastoletni Wacław został władcą dwóch państw, w których pozostało wiele nie rozstrzygniętych spraw. W Czechach odsunął doradców ojca, a wpływy zyskali nowi doradcy i młodzi towarzysze króla. Rozpoczęły się dzikie rządy, jak określiła to współczesna kronika. Wacław zaczął prowadzić życie rozwiązłe i swawolne, noce spędzać na pijatykach, które kończyły się wyprawami do miasta i zabawami z praskimi ladacznicami, a współtowarzysze wykorzystywali upojenie władcy do wyłudzania nadań i przywilejów. 5 października 1305 r. zawarł małżeństwo z Wiolą, córką Mieszka cieszyńskiego, która po ślubie przybrała imię Elżbieta. Małżeństwo z córką przygranicznego księcia, przez którego terytorium wiodła droga do ziemi krakowskiej, miało służyć umocnieniu pozycji Wacława w Polsce, w której Przemyślidzi zaczęli tracić wpływy.

Władysław I Łokietek w 1304 r. dzięki pomocy węgierskiej opanował Wiślicę z ziemią sandomierska. Aby utrzymać się w Polsce, Wacław rozpoczął współpracę z Krzyżakami, którzy dopomogli mu do zawarcia 26 stycznia 1306 r. w Toruniu rozejmu z Łokietkiem. Wcześniej, 8 sierpnia 1305 r., doszło do porozumienia z Brandenburgią. Wacław za Miśnię i pomoc w Polsce zgodził się odstąpić Brandenburczykom Pomorze Gdańskie. Decyzje te nie przysporzyły mu zwolenników w Polsce, a Łokietek, uzyskawszy wiosną 1306 r. pomoc węgierską, zerwał porozumienie i opanował Kraków. Wobec zajęcia Wielkopolski przez książąt śląskich jedynym wyjściem dla Wacława było zorganizowanie wyprawy wojennej do Polski. Zwołano pospolite ruszenie, które miało się zebrać w Ołomuńcu. Do wyprawy jednak nie doszło, 4 sierpnia bowiem Wacław został zasztyletowany podczas snu w domu dziekana tamtejszego kościoła.

O morderstwo posądzono niemieckiego najemnika Konrada z Dotensteinu, którego na miejscu zabito, tak że nie można się było dowiedzieć, kto faktycznie był zabójcą i na czyje polecenie zbrodnia została dokonana. Podejrzewano o nią króla rzymskiego Albrechta Habsburga, a także Władysława Łokietka, któremu śmierć Wacława otworzyła drogę do zjednoczenia Polski. Odpowiedzialnością za popełnioną zbrodnie, co można znaleźć we współczesnych kronikach, obciążyć należy możnych czeskich, odsuniętych od władzy oraz obawiających się utraty majątków i wpływów. Śmierć młodego władcy, o którym źródła mówiły, że cechowało go dostojeństwo, był młodzieńcem gładkim, postury wyśmienitej, wielkodusznym, władał czterema językami: łaciną, niemieckim, węgierskim i czeskim, była tragedią dla Czech. Był on ostatnim potomkiem rodzimej dynastii Przemyślidów. Po jego śmierci w Czechach rozpoczęły się walki o tron między Habsburgami, Luksemburgami i Henrykiem karynckim, szwagrem Wacława III. Był to jedyny władca, o którym bardzo często pisze się jako o królu polskim, a władcą koronowanym nie był ani w Czechach, ani w Polsce. Mało tego, w czasie swych krótkich rządów do Polski nigdy nie dotarł.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców polskich (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.

Autor hasła:

Jacek Jaskulski – doktor nauk humanistycznych, historyk mediewista związany z Instytutem Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Biblioteką Kórnicką PAN. Współautor „Słownika władców polskich”, „Słownika władców Europy średniowiecznej” oraz „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”. Zmarł w 2006 roku.

Nasze publikacje o Wacławie III: