fot.Siemion Borysow/CC BY-SA 4.0 Mury i wieże zachodniej części Kremla

Od 1918 roku Kreml jest ośrodkiem władzy państwowej w Związku Radzieckim i posowieckiej Rosji. Ale na tym nie kończy się jego rola, bo ten obiekt także pełni funkcję największego muzeum pod otwartym niebem, miejsca kultu religijnego i … cmentarza.

Moskwa utraciła funkcję stolicy Rosji w 1703 roku, gdy car reformator Piotr I założył Petersburg. Dawna rosyjska stolica odzyskała ten status w marcu 1918 roku. Powodem tej decyzji była niemiecka ofensywa w kierunku Piotrogrodu (po wybuchu I wojny światowej nazwę Petersburg uznano za niemieckobrzmiącą i zmieniono na bardziej swojską – Piotrogród). Bolszewicy obawiali się, że nie będą w stanie obronić miasta, co będzie skutkowało upadkiem ich rządów. Aby uniknąć tego, Włodzimierz Iljicz Lenin, Nadieżda Krupska oraz ich partyjni towarzysze przeprowadzili się do Moskwy.

Nowa siedziba Lenina

Pierwotnie bolszewicki wódz rozważał zamieszkanie w najbardziej reprezentacyjnych miejskich kamienicach. Ale ostatecznie postanowił osiedlić się na Kremlu, gdyż jego mury mogły chronić nowych włodarzy przed rozruchami ludności niezadowolonej z bolszewickiego reżimu. Jako że decyzja o przeprowadzce była spontaniczna, zabrakło czasu, by przygotować mieszkania dla Lenina i jego partyjnych kolegów. Dlatego przez kilka dni bolszewicki wódz z żoną mieszkali w hotelu „National”.

Nowa siedziba była właściwie miastem w mieście, miała powierzchnię 27,5 ha. Na jego terenie znajdowały się m.in. dwa klasztory, 31 cerkwi i tak zwany „duży” Pałac Mikołajewski – moskiewska rezydencja Romanowów. Właśnie w byłej rezydencji dawnych władców, w 3-pokojowym apartamencie zamieszkał Włodzimierz Iljicz Lenin z żoną Nadieżdą i siostrą Marią. Do swojej dyspozycji mieli pokojówkę i sprzątaczkę odziedziczone po poprzednich właścicielach. W mieszkaniu zainstalowano telefon. Aby uczynić apartament bardziej przytulnym, Lenin przygarnął dwa koty. Jako że Maria i Nadieżda nie potrafiły gotować, ta ostatnia przynosiła rodzinie jedzenie z kremlowskiej stołówki.

fot.Wilhelm Plier/domena publiczna Bolszewicy obawiali się, że nie będą w stanie obronić miasta, co będzie skutkowało upadkiem ich rządów. Aby uniknąć tego, Włodzimierz Iljicz Lenin, Nadieżda Krupska oraz ich partyjni towarzysze przeprowadzili się do Moskwy

Także Józef Stalin także miał tam swoje mieszkanie. Gdy przejął schedę po Leninie, przed drzwiami jego apartamentu zaczął całodobowo dyżurować wartownik. Za życia dyktatora istniał tam rozbudowany system sygnalizacyjny – ochrona słyszała każdy szmer dobiegający z apartamentu i wiedziała, kiedy wódz przechodził z pokoju do pokoju.

Jego czteropokojowy apartament składał się z ogromnej jadalni, biblioteki, gabinetu i sypialni. We wszystkich pomieszczeniach znajdowały się standardowe meble, a okna były zasłonięte bordowymi kotarami. Jedyny osobisty akcent stanowiły zdjęcia z wycieczek za miasto, na których widać, jak Stalin oraz jego najbliżsi współpracownicy smażą szaszłyki i leżą na trawie. Francuski pisarz Henry Barbusse, który w latach 30. był gościem dyktatora, stwierdził, że jego mieszkanie przypomina „przyzwoity, lecz skromny hotel”.

Czytaj też: Co Lenin naprawdę myślał o Stalinie?

Zacieranie śladów

Praktycznie od razu po wprowadzeniu się do nowej siedziby, bolszewicy zaczęli usuwać ślady po swoich poprzednikach. Pierwszy rozkaz Lenina dotyczył zmiany melodii zegara na Bramie Spaskiej – zamiast „Boże, chroń cara!” wódz zarządził granie „Międzynarodówki”. W obecności Włodzimierza Iljicza zdemontowano pomnik wielkiego księcia Sergiusza, wujka Mikołaja II, gubernatora Moskwy zamordowanego w 1905 roku. Tak zwany „mały” Pałac Mikołajewski przekształcono na klub robotniczy. W latach późniejszych na fasadzie „dużego” Pałacu Mikołajewskiego zamiast 5 carskich godeł z dwugłowym orłem pojawiło się godło ZSRR i 4 litery: S-S-S-R.

fot.Fisher, Karl Andreevich/domena publiczna Pomnik wielkiego księcia
Siergieja Aleksandrowicza w latach 1908-1917

Od chwili, gdy Kreml został siedzibą bolszewickiego rządu zwykli obywatele mieli zakaz wstępu na jego teren. Dlatego wierni Kościoła prawosławnego nie mogli uczęszczać na nabożeństwa do znajdujących się tam cerkwi. Zresztą bolszewicy rozpoczęli walkę z religią także na Kremlu. W 1922 roku nowi włodarze ograbili tamtejsze świątynie, rekwirując ok. 5 000 kg srebra, 32 kg złota i kilka tysięcy kilogramów drogocennych kamieni. Pod koniec lat 20. zlikwidowano dwa tamtejsze klasztory. W latach 1920-1930  zniszczono 17 z 31 cerkwi, w tym najstarszą świątynię Moskwy – Cerkiew Spasa na Boru. W jednej z cerkwi urządzono halę sportową, a w drugiej – szpital. Muzealnicy oraz historycy sztuki apelowali do rządzących o ochronę kulturowego dziedzictwa kraju, lecz ich prośby pozostały bez echa.

Czytaj także: Pijany jak… Stalin? Dyktator był alkoholikiem i wciągnął w nałóg cały naród!

Nowe porządki Niny Chruszczowej

Po śmierci Stalina jego mieszkanie przez 10 lat stało puste, bo Nina Chruszczowa, żona Nikity, nie chciała wprowadzać się do tego posępnego miejsca. Poza tym kobieta zadeklarowała, że jej rodzina wyprowadzi się z Kremla i zamieszka w mieście. Jak twierdzi Magali Delaloye, autorka „Historii erotycznej Kremla”, za decyzją Niny Chruszczowej stały negatywne skojarzenia związane z tym miejscem. Przez lat była ona świadkiem nocnych aresztowań wielu zamieszkałych na Kremlu znajomych i przyjaciół. Potem ich mieszkania opróżniano i w to miejsce wprowadzali się nowi lokatorzy, których także czekał podobny los. Nikita Chruszczow podporządkował się żonie i w 1955 roku małżonkowie przeprowadzili się na elitarne osiedle na Wzgórzach Leninowskich. Od tego momentu partyjni sekretarze oraz inni dygnitarze zaczęli mieszkać w mieście.

fot.domena publiczna Nina Chruszczowa w 1924 roku

Decyzja radzieckiej pierwszej damy sprawiła, że Kreml został otwarty dla turystów. Można tam odwiedzić Sobór Uspieński (Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny), gdzie odbywały się intronizacje rosyjskich monarchów. W Soborze Archangielskim (św. Michała Archanioła) znajdują się 54 nagrobki rosyjskich carów i członków ich rodzin (tutaj spoczywa Agafia Gruszecka, polska żona Fiodora III). Zwiedzający mogą także obejrzeć największe na świecie arcydzieła sztuki ludwisarskiej: armatę „Car puszka” z 1586 roku i dzwon „Car kołokoł” (1735).

fot.domena publiczna Dzwon carski. Zdjęcie z 1883 roku.

Na terenie Kremla jest 11 zabytków o charakterze świeckim, w tym jedna z najstarszych budowli Moskwy – Granowita Pałata (1487-1491). W Zbrojowni można obejrzeć dzieła artystyczne moskiewskich złotników, w tym np. utensylia koronacyjne. Integralną częścią Kremla jest cmentarz przy Murze Kremlowskim założony wkrótce po przejęciu władzy przez bolszewików. Spoczywają tam osoby zasłużone dla państwa radzieckiego: Feliks Dzierżyński, Michaił Frunze, Siemion Budionnyj, Jurij Andropow, Konstanty Czernienko, Siergiej Korolow, Igor Kurczatow, Jurij Gagarin.

Czytaj też: Samobójstwa, które zmieniły historię

Funkcja reprezentacyjna

Po wyprowadzce partyjnych dygnitarzy Kreml wciąż pozostawał siedzibą władz państwowych Związku Radzieckiego, dlatego zwykli obywatele nie mieli wstępu do niektórych obiektów. Jednym z nich był Wielki Pałac Kremlowski – przebudowany w 1934 roku wielki Pałac Mikołajewski. W jednym z jego pomieszczeń – w Sali Katarzyny – ambasadorowie wręczali listy uwierzytelniające. Z kolei w Sali Włodzimierzowskiej podpisywane były międzynarodowe umowy . W chwili obecnej Wielki Pałac Kremlowski jest oficjalną rezydencją prezydenta Rosji Władimira Putina, inauguracje którego mają miejsce w Sali Św. Andrzeja.

Bibliografia

1. Delaloye, Historia erotyczna Kremla. Od Iwana Groźnego do Raisy Gorbaczow, Warszawa, 2018
2. Wiernicka, Sekrety Kraju Rad, Łódź, 2020
3. История московского Кремля, https://kremlin-architectural-ensemble.kreml.ru/history/view/#, dostęp 05.08.2021