fot.Royal Navy official photographer/domena publiczna Rozbitkowie z „Bismarcka”. Okręt zatonął podczas pierwszego rejsu bojowego

Los okrętu został przesądzony właściwie w chwili, gdy wyszedł w morze. Ale Brytyjczycy mieli pełne prawo obawiać się jego potężnych dział. Nawet ścigany „Bismarck” był śmiertelnie niebezpieczny. Zatonął równo 80 lat temu.

Przed chwilą minęła 9.00 rano, 27 maja 1941 roku. Pancerniki HMS „King George V” oraz HMS „Rodney” szły prosto na nieprzyjaciela. Wojenne bandery łopotały na wietrze. „Tradycja przemawia – Flota Jego Królewskiej Mości Jerzego VI rozpoczyna bój” – zanotował jeden z członków załogi HMS „Rodney”, Polak Eryk Sopoćko. Marynarzy ogarnęło podniecenie – zaraz potem padła komenda „open fire!”.

Sopoćko zapamiętał swe wrażenie, gdy tamtego ranka ujrzał w końcu „Bismarcka” – „nigdy w życiu nie widziałem piękniejszego okrętu. Ideał proporcji…”.

Jak pisze historyk Jonathan Dimbleby: „»Bismarck« nie był zwykłym okrętem, lecz najbardziej imponującym przykładem możliwości inżynierii stoczniowej. Był szybszy, silniejszy i bardziej niebezpieczny niż którykolwiek z jego rywali”.

A jednak już o 10:40, po półtoragodzinnej walce, kolos poszedł na dno – zabierając ze sobą dwa tysiące ludzi załogi, w tym admirała Günthera Lütjensa. W przegranej „Bismarcka” najmniej jednak było winy jego kapitana i marynarzy. Przesądziła o niej ambicja dowódców.

Marzenia Readera

Grossadmirall Erich Reader, dowódca Kriegsmarine, pragnął wielkiej floty pancerników, dzięki której III Rzesza odebrałaby panowanie nad morzami Brytyjczykom. Nie wszyscy jednak podzielali to zamiłowanie do wielkich okrętów.

Admirał Karl Dönitz stawiał na łodzie podwodne, a – co ważniejsze – także Adolf Hitler nie przykładał wielkiej wagi do budowy pancerników. Aktualnie, wiosną 1941 roku, planował atak na Związek Radziecki – do tego nie potrzebował floty, ale czołgów i samolotów.

Tymczasem Reader marzył o dziesięciu okrętach typu „Bismarck” – na razie miał dwa: obok „Bismarcka” do służby wchodził „Tirpitz”, a widoki na obiecane mu kolejne takie jednostki na razie były nikłe. Reader potrzebował więc wielkiego sukcesu, by przekonać Hitlera do swych planów. Musiał się spieszyć, bo wiedział, że kiedy zacznie się operacja Barbarossa, cała uwaga Führera skupi się na walkach Wehrmachtu na wschodzie. Obmyślił więc rajd okrętów niemieckich po Atlantyku, który zablokowałby transporty do Wielkiej Brytanii ze Stanów Zjednoczonych.

fot.Bundesarchiv, Bild 146-1968-015-18 / Lagemann / CC-BY-SA 3.0 Tylko jedna lufa o kalibrze 381 milimetrów mierzyła 17,5 metra długości, ważyła aż 122 tony i potrafiła wystrzelić pocisk ważący 800 kilogramów na odległość ponad 30 kilometrów. A „Bismarck” takich luf miał osiem

Chciał na morze posłać „Bismarcka”, „Tirpitza” oraz krążowniki „Scharnhorst” i „Gneisenau” – taka flota rzeczywiście byłaby nie do pokonania. Sęk w tym, że „Tirpitz” nie był jeszcze gotowy, a krążowniki wymagały prac remontowych. Reader był zawiedziony – nie chciał jednak czekać i ostatecznie posłał w morze wraz z „Bismarckiem” krążownik „Prinz Eugen”. Pośpiech Readera okazał się fatalny dla największego okrętu Kriegsmarine.

Brytyjczycy już 22 maja dowiedzieli się, że okręt wyruszył na łowy. Obecność „Bismarcka” na Atlantyku przysparzała ich o ból głowy. Nic dziwnego. Wyporność blisko 50 tysięcy ton, długość 250 metrów. Tylko jedna lufa o kalibrze 381 milimetrów mierzyła 17,5 metra długości, ważyła aż 122 tony i potrafiła wystrzelić pocisk ważący 800 kilogramów na odległość ponad 30 kilometrów. A „Bismarck” takich luf miał osiem – cztery na przedzie i cztery z tyłu. Poza tym wyposażono go w kilkadziesiąt innych dział.

Było jasne, że ten grasujący po Atlantyku kolos może poważnie zagrozić dostawom do Wielkiej Brytanii, a te były teraz kluczowe. Gdyby tak się stało, admirał Reader mógłby triumfować i domagać się kolejnych jednostek.

Czytaj też: Karl Dönitz – ostatni Führer. Kim był człowiek, którego Hitler wyznaczył na swego następcę?

Zatopienie „Hooda”

„Bismarck”, gdy opuścił Skandynawię, popłynął w kierunku Cieśniny Duńskiej między Islandią a Grenlandią. Na spotkanie z nim wypłynął pancernik HMS „Prince of Wales” oraz duma Royal Navy – krążownik HMS „Hood”. Okręty dopadły „Bismarcka” 24 maja nad ranem. Niemiecka załoga, zwłaszcza obsługa dział, była w dobrej formie – świetnie przeszkolona podczas ćwiczeń na Bałtyku. Po krótkiej wymianie ognia „Bismarck” w pełni pokazał swe możliwości. Posłał „Hooda” na dno – wraz z 1415 ludźmi – ocalało tylko trzech członków załogi. „Prince of Wales” także oberwał i używając zasłony dymnej, opuścił pole walki.

„Bismarck” miał wtedy jeszcze szansę, by wykończyć „Prince of Wales”, ale zdecydował dogmatyzm Günthera Lütjensa – miał on topić konwoje, a nie wdawać się w morskie bitwy. Odpuścił więc i zaniechał gonitwy.

fot.J.C. Schmitz-Westerholt/domena publiczna Zatopienie HMS „Hooda”

Miał też już inny problem – okazało się, że bitwa w Cieśninie Duńskiej nie była totalną porażką Brytyjczyków. Jedna z salw „Prince of Wales” trafiła niemiecki pancernik w część dziobową, co bardzo ograniczało sterowność kolosa. Tracił też paliwo, zostawiając za sobą smugę mazutu

Przeciwnik o tym nie wiedział, ale Lütjens zdał sobie sprawę, że o dalszych łowach nie ma już mowy, musi udać się do jednego z francuskich portów, by tam naprawić szkody. Nie mógł rozwinąć pełnej prędkości. Czekały go więc nerwowe trzy dni rejsu. „Prinz Eugen” odpłynął tymczasem w swoją stronę. „Kariera łowiecka »Bismarcka« skończyła się, zanim na dobre się zaczęła” – pisze Jonathan Dimbleby.

Czytaj też: Operacja Cerberus. Jak Kriegsmarine zagrała na nosie Royal Navy

Szakale wokół rannego lwa

Dla Churchilla, kiedyś Pierwszego Lorda Admiralicji, zatopienie „Bismarcka” i pomszczenie „Hooda” było teraz najważniejsze. O porażce dowiedział się już dwie godziny później, gdy go obudzono. Rozczarowała go też decyzja „Prince of Wales” o wycofaniu się z bitwy. Temperament Churchilla nakazywał walkę, a nie kunktatorstwo.

Osobiście wydał polecenie, by zatopić niemiecki pancernik. Ale najpierw trzeba go było wytropić. Nie było to łatwe. Okręt to pojawiał się, to znikał. Rozpoczęła się swoista komedia omyłek. Brytyjczycy, choć Churchill wspominał później co innego, nie wiedzieli dokładnie, jakie problemy ma „Bismarck”, nie wiedzieli też, że krążące w rejonie U-Booty nie mają już torped. Okręty Royal Navy szły więc za „Bismarckiem” zygzakami, by nie stać się łatwym łupem dla niemieckich podwodniaków – przez to jednak gubiły kontakt z okrętem Lütjensa.

Ten z kolei nie wiedział, że ścigającego go przeciwnika zawodzą radary i nie zna on jego położenia – uznał więc, że cisza radiowa w niczym mu nie pomoże – dlatego nie dbał o nią. To pomogło go namierzyć.

Kluczową rolę odegrały jednak samoloty z lotniskowców, które odnalazły „Bismarcka” i przeprowadzały ataki torpedowe jeszcze spowolniające okręt. Mimo wszystko Lütjens, który 25 maja skończył 50 lat, wytrwale zbliżał się do francuskiego wybrzeża. Liczył, że wkrótce znajdzie się w strefie, w której pomoże mu Luftwaffe. Gdyby wszystko poszło po jego myśli, 27 maja wieczorem dobiłby do portu Saint-Nazare.

fot.Coote, R G G (Lt), Royal Navy official photographer/domena publiczna Kluczową rolę odegrały jednak samoloty z lotniskowców, które odnalazły „Bismarcka” i przeprowadzały ataki torpedowe jeszcze spowolniające okręt.

Jednak już 26 maja wieczorem „Bismarck” został namierzony. Kolejne ataki samolotów spowodowały dalsze uszkodzenia. Okręt zaczął skręcać w niepożądanym kierunku – jakby miał zatoczyć wielkiej koło. W końcu Lütjens nadał do Berlina depeszę: „Nie panuję nad okrętem. Będziemy walczyć do ostatniego pocisku. Niech żyje Führer”.

Niemieckiego giganta dopadła w tym czasie grupa niszczycieli – w tym ORP „Piorun”. To właśnie polski okręt jako pierwszy namierzył na radarze „Bismarcka” i nawet prowadził walkę, choć nie mógł wyrządzić przeciwnikowi żadnej krzywdy. Sześć niszczycieli krążyło wokół „Bismarcka” i czekało, aż napłyną wielkie jednostki. „Ranny lew otoczony przez gromadzące się szakale” – zapisał jeden z brytyjskich autorów.

Był późny wieczór 26 maja. Brytyjskie okręty „King George V” oraz „Rodney” mogły dopaść „Bismarcka” już wcześniej, ale zdecydowano poczekać aż do świtu. Służący na HMS „Rodney” Eryk Sopoćko wspominał, że marynarze bardzo się niecierpliwili i pragnęli walki.

Obawiali się nawet, że załoga „Bismarcka”, widząc przewagę wroga, podda się i zatopi okręt. „To byłoby przykre. Wprost tragiczne. Nie zobaczyłbym morskiej bitwy. To niemożliwe” – pisał Sopoćko. Chciano też za wszelką cenę pomścić „Hooda”.

Czytaj też: „Więcej rzezi, więcej nieszczęść niż zrodziło się kiedykolwiek przedtem”. Okręty Goeben i Breslau zmieniły bieg wielkiej wojny

Bismarck zatopiony

O 7:22 27 maja obserwator na HMS „King George V” wykrzyczał: „Okręt w zasięgu wzroku!”, ale to HMS „Rodney”, jak pisał Craig Symond, „upuścił pierwszą krew”, gdy zaraz po 9:00 trafił w dziobową nadbudówkę, niszcząc przednie wieże pancernika. Salwy oddał także „King George V”, wkrótce przyłączył się „Norfolk”. Eryk Sopoćko notował:

Pierwsza wieża dziobowa hitlerowskiego pancernika strzela tylko jednym, prawym działem. Drugie zwisa smętnie – nie widziałem nawet, kiedy to się stało. Wieże rufowe strzelają nieuszkodzone. Szybkostrzelność jednak spadła. A chwilę później: Na maszcie jego nie ma już bandery wojennej – któryś z naszych pocisków musiał mu ją zerwać.

Podczas niespełna dwugodzinnej walki w „Bismarcka” trafiło około 400 pocisków oraz osiem torped. Niemcy walczyli do końca – ich postawa budziła nawet podziw załóg brytyjskich okrętów. O 10:21 Brytyjczycy wstrzymali ogień. Dzieła dokończyły torpedy wystrzelone z krążownika „Dorsetshire”. „Bismarck” przewrócił się na lewą burtę i o 10:40 zatonął. Od bezpiecznego portu dzieliło go raptem niespełna 700 kilometrów… Brytyjczycy uratowali 110 rozbitków, kilku jeszcze potem wyłowił jeden z U-Bootów.

fot.Bundesarchiv, Bild 146-1984-055-13 / Lagemann / CC-BY-SA 3.0 „Bismarck” w czasie bitwy

Wieść o zatonięciu „Bismarcka” dosięgła Adolfa Hitlera w jego alpejskiej rezydencji. Był wściekły, ale ponoć już wcześniej spisał ten okręt na straty. Szykował się do podbicia Związku Radzieckiego i to zajmowało go najbardziej. Walka z Brytyjczykami była dlań koniecznością, ale nie priorytetem. Także budowa floty pancerników nie była jego celem – teraz zakazał okrętom tego typu wypływać na Atlantyk. Rację zdawał się mieć admirał Dönitz, stawiając na łodzie podwodne. Zresztą los „Bismarcka”, którego wytropiły i unieruchomiły samoloty z lotniskowców, był nad wyraz dobitnym dowodem, że romantyczna era wielkich okrętów linowych dobiegła końca.

Tymczasem w Londynie Winston Churchill właśnie poinformował parlamentarzystów o zatopieniu „Hooda” oraz o trwającej właśnie walce. Gdy skończył przemowę, usiadł na swym miejscu. Po chwili dostał karteczkę, a gdy ją przeczytał, wstał i triumfalnie ogłosił: „Otrzymałem właśnie wiadomość, że Bismarck został zatopiony”. Na sali zapanowała radość. Znów potwierdziły się słowa słynnej patriotycznej pieśni: „Rule, Britannia! Britannia rule the waves!”.

Bibliografia:

1. Winston Churchill, Druga wojna światowa. Tom III, księga 1, Gdańsk 1995.
2. Jonathan Dimbleby, Bitwa o Atlantyk. Jak alianci wygrali II wojnę światową, Kraków 2017.
3. Craig Symonds, II wojna światowa na morzu. Historia globalna, Kraków 2020.
4. Eryk Sopoćko, W pogoni za „Bismarckiem”, Gdańsk 2011.