Fałszerze obrazów mają czego się bać? Badacze mają przeciwko nim nową broń, a wszystko dzięki… bombie atomowej

Prowadzone w okresie zimnej wojny testy atomowe były destrukcyjne dla środowiska naturalnego. Niedawno ukazały jednak swoją ukrytą "zaletę" - mogą pomóc naukowcom w identyfikowaniu fałszerstw dzieł sztuki.

fot.FEMA News Photo/domena publiczna Prowadzone w okresie zimnej wojny testy atomowe były destrukcyjne dla środowiska naturalnego. Niedawno ukazały jednak swoją ukrytą „zaletę” – mogą pomóc naukowcom w identyfikowaniu fałszerstw dzieł sztuki.

Testy bomb atomowych, które prowadzano w okresie zimnej wojny, mogą pomóc naukowcom i handlarzom sztuki w identyfikowaniu podróbek historycznych obrazów, powstałych po 1963 roku. „Młotem na fałszerzy” okazał się promieniotwórczy izotop węgla-14.

Nowy sposób wykrywania fałszerstw, opracowany przez Laurę Hendriks ze szwajcarskiego ETH Zurich, opiera się na badaniu maleńkich próbek płótna i farb metodą datowania radiowęglowego. Naukowcy odkryli bowiem, że w dziełach wykonanych po 1963 roku można znaleźć znacznie więcej śladów tego niestabilnego izotopu, niż w obrazach namalowanych przed II wojną światową. Jest to dość nieoczekiwany skutek uboczny testów bomb atomowych prowadzonych w połowie XX wieku, podczas których do atmosfery dostało się bardzo dużo promieniotwórczego węgla-14.

To nie pierwszy raz, gdy naukowcy sięgają po podobne techniki. Już w 1972 roku pojawił się pomysł określania wieku dzieł sztuki na podstawie badania materii organicznej używanej do wiązania pigmentów w farbach, a w 2015 roku dzięki datowaniu radiowęglowemu udało się wykryć sfałszowane płótno, rzekomo autorstwa Fernanda Légera, które znajdowało się w zbiorach słynnej amerykańskiej kolekcjonerki Peggy Guggenheim.

Dotychczas jednak historycy sztuki oraz kolekcjonerzy niechętnie poświęcali nawet mocno „podejrzane” dzieła – datowanie tą techniką wymagało pobrania stosunkowo dużych próbek, a na dodatek było inwazyjne, więc rzadko kiedy udawało się ponownie przetestować raz przebadany fragment płótna czy farby. Tymczasem nowa metoda znacząco ogranicza wymaganą minimalną wielkość próbek – do określenia wieku dzieła zespołowi Laury Hendriks potrzeba było cienkiego jak włos pasma włókien o długości zaledwie kilku milimetrów oraz ważącej niespełna 200 mikrogramów próbki farby.

Przedmiotem badania Hendriks i jej kolegów był zidentyfikowany już jako podróbka obraz zatytułowany: „Village Scene with Horse and Honn & Company Factory”. Dzieło naśladuje amerykański styl ludowy i jest podpisane nazwiskiem Sarah Honn oraz datą 5 maja 1866 roku. W rzeczywistości jego autorem jest znany fałszerz, Robert Trotter, który łącznie przyznał się do spreparowania i sprzedaży 52 podrobionych obrazów i odsiedział za to 10 miesięcy w więzieniu.

fot.Manuelarosi/CC BY-SA 4.0 Jako materiał do badania posłużył znany jako fałszerstwo obraz z kolekcji Peggy Guggenheim.

Badacze przeanalizowali próbki pobrane z malowidła pod kątem stosunku izotopów węgla-14 do węgla-12. Na tej podstawie ustalili, że dzieło powstało w okresie powojennym, a olej użyty do związania pigmentów w farbie pochodził z nasion zebranych w latach 1958–1961 lub 1983–1989.

Metoda jest – jak widać – bardzo precyzyjna i (co najważniejsze z punktu widzenia oryginalnych dzieł sztuki) nieinwazyjna. Specjaliści podkreślają jednak, że w przyszłości nie będzie można jej ufać w 100 procentach, gdyż poziom izotopów węgla-14 w atmosferze powoli wraca do tego sprzed wojny. Konieczne więc stanie się wspomaganie tej techniki innymi sposobami wykrywania fałszerstw.

Póki co odkrycie Hendriks może się jednak okazać bardzo przydatne. Handel podróbkami kwitnie. Wśród chętnie fałszowanych obrazów znajdują się między innymi akwarele autorstwa… Adolfa Hitlera.