Brytyjczycy okradli Partenon? Eksperci twierdzą, że dokument z zezwoleniem sułtana na wywóz bezcennych rzeźb nigdy nie istniał

fot.Andrew Dunn, lic. CC BY-SA 2.0 Wywiezione z Partenonu marmury w British Museum (fot. Andrew Dunn, lic. CC BY-SA 2.0)

Eksperci podważają podstawę, na której Brytyjczycy opierają swoje prawa do znajdujących się w British Museum bezcennych marmurów z greckiego Partenonu. Zabytki brutalnie wymontował i wywiózł na początku XIX wieku brytyjski arystokrata. Czy teraz Anglia będzie je musiała zwrócić?

Thomas Bruce, 7. hrabia Elgin, w latach 1799-1803 posłował do Konstantynopola. Według oficjalnych informacji udało mu się wówczas uzyskać firman, czyli dokument wystawiany przez sułtana, z zezwoleniem na zabieranie fragmentów kamienia ze starymi inskrypcjami i rzeźbami.

Korzystając ze sprzyjającej sytuacji politycznej, postanowił potraktować swoje uprawnienia bardzo szeroko. Ofiarą jego zapędów padł między innymi Partenon. Wynajęci przez niego ludzie z pomocą łomów, pił i materiałów wybuchowych przez kilkanaście lat „pozyskali” 56 płyt z liczącego 111 płyt pokrytego płaskorzeźbą fryzu, 15 z 92 metop, 17 figur z tympanonów, kariatydę i kolumnę. W trakcie tej grabieży dokonano wielu poważnych zniszczeń w starożytnej świątyni. Od nazwiska arystokraty ukuto nawet termin elginizm, oznaczający wyrywanie i wywożenie wartościowych detali z zabytków.

Ostatecznie Elgin w związku z zakrojonym na wielką skalę przedsięwzięciem zbankrutował. Utrata majątku zmusiła go do sprzedaży partenońskich marmurów koronie brytyjskiej w 1816 roku. Już wówczas legalność całej sprawy budziła wątpliwości.

Współcześnie British Museum podkreśla, że marmury zostały wywiezione za przyzwoleniem sułtana. Tym niemniej, jak możemy przeczytać w materiale przygotowanym przez serwis „Archaeology News Network”, dokument, który by to potwierdzał, nie istnieje. W archiwach instytucji znajduje się tylko włoski przekład listu kajmakama paszy (prowincjonalnego przedstawiciela sułtanatu), w którym zezwala on na wykonanie odlewów rzeźb i nie ma w nim ani słowa o jakichkolwiek ingerencjach w świątynię.

Czy ma Pan na to papiery?

Do dyskusji, jak podaje serwis, włączyli się tureccy badacze dokumentów Imperium Osmańskiego – Zeynep Aygen i Orhan Sakin. Z ich ustaleń wynika, że oficjalny firman zezwalający na wywóz rzeźb nie mógł istnieć. Wszystkie tego typu dokumenty wpisywane były do specjalnej księgi, gdzie notowano między innymi informacje, o tym, co zawierają. Prawdziwy dokument musiałby zostać podpisany ręką sułtana, a nie paszy. Jak podkreślają badacze, zachowały się informacje wyłącznie o tym, że Elgin miał pozwolenie na odwiedziny w świątyni.

fot.Andrew Dunn, lic. CC BY-SA 2.0 Marmury z Partenonu wystawione w Londynie (fot. Andrew Dunn, lic. CC BY-SA 2.0)

Jak możemy przeczytać w materiale opublikowanym przez „Deutsche Welle”, Grecy nie szczędzą Brytyjczykom gorzkich słów. Minister kultury Myrsini Zorba nazywa Hartwiga Fischera, niemieckiego historyka sztuki, który od 2016 roku sprawuje funkcję dyrektora British Museum, cynikiem.

Polityczka podkreśla jednocześnie, że argumenty, jakich Fischer używa dla uzasadnienia pozostawienia marmurów w Londynie, są dowodem na jego wąski, menedżerski sposób myślenia. Myrsini Zorb zaznaczyła w wypowiedzi dla „Deutsche Welle”, że Grecja nigdy nie zrzeknie się praw do wywiezionych fragmentów Partenonu.

Gdyby skrupulatnie przejrzeć zasoby większości europejskich muzeów, znalazłby się i inne kontrowersyjne eksponaty. W swoim tekście poświęconym haniebnym korzeniom europejskim muzeów prof. Norman Davies wspomina między innymi właśnie o marmurach z Partenonu.