fot.liz west, CCA SA 2.0 Młoda świnia (fot. liz west, CCA SA 2.0)

Kontyngenty, nazywane także dostawami obowiązkowymi, wprowadzano dla zaspokojenia braków wywołanych wojną. Destrukcyjna polityka komunistów względem polskiej wsi sprawiła jednak, że utrzymano je aż do… 1972 roku!

Kontyngenty to potoczne określenie tzw. obowiązkowych świadczeń rzeczowych, zwanych też początkowo wojennymi świadczeniami rzeczowymi, a następnie dostawami obowiązkowymi. Wprowadzono je na mocy dekretów Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN) z 18 i 22 sierpnia 1944 roku oraz późniejszych rozporządzeń w miejsce okupacyjnych kontyngentów niemieckich.

Wspomniane akty prawne zobowiązywały rolników do obowiązkowego dostarczania państwu określonych ilości zbóż, ziemniaków, mięsa, mleka i siana, a z czasem również jaj kurzych, prosa, gryki, nasion oleistych, strączkowych, strączkowych pastewnych, skór surowych, wełny, lnu, słomy oraz pakuł lnianych i konopnych, nasion roślin pastewnych (koniczyny, traw, seradeli, buraków cukrowych i pastewnych, marchwi pastewnej, brukwi i rzepy ścierniskowej) lub nawet takich surowców, jak końskie włosie, odpadki poubojowe czy lód.

Wymiar kontyngentów uzależniony został od powierzchni gruntów ornych danego gospodarstwa (5 kategorii), jakości gleby (3 klasy) oraz położenia gospodarstwa w określonym rejonie ekonomicznym.

Premie dla terminowych

W celu zachęcenia rolników do terminowego wywiązywania się z dostaw obowiązkowych wprowadzono system tzw. premii, które uprawniały chłopów do nabywania po cenach urzędowych (dużo niższych niż wolnorynkowe) określonej ilości towarów przemysłowych. Politykę państwa w zakresie świadczeń rzeczowych koordynował początkowo Urząd Głównego Pełnomocnika PKWN (od 31 grudnia 1944 roku Rządu Tymczasowego) ds. Wojennych Świadczeń Rzeczowych, a po jego likwidacji 29 maja 1945 roku – oddziały świadczeń rzeczowych wojewódzkich wydziałów aprowizacji i handlu.

fot.domena publiczna Niemiec konfiskujący bydło w okupowanej Polsce. Komuniści w miejsce nazistowskich kontyngentów wprowadzili własne i utrzymali je aż do lat 70. (fot. domena publiczna)

Rozporządzeniem prezesa Rady Ministrów z 30 marca 1945 świadczenia te miały obowiązywać również w roku gospodarczym 1945/46, ich wysokość jednak obniżono, a 30 listopada 1945 minister aprowizacji i handlu wydał rozporządzenie przywracające wolny handel ziemniakami.

Kontyngenty zniesione i… przywrócone

Na mocy uchwały Rady Ministrów z 6 czerwca 1946 roku dostawy obowiązkowe zostały zniesione 1 lipca tego roku (zaległości ściągano do 1 marca 1947 roku), jednakże wobec załamania się produkcji rolnej z powodu forsowanej przez komunistów od 1948 polityki kolektywizacji świadczenia rzeczowe przywrócono już w 1951 roku na podstawie dekretów o planowym skupie zbóż (23 lipca) oraz o zabezpieczeniu dostaw ziemniaków ze zbiorów 1951 roku.

fot.domena publiczna Władysław Gomułka nie miał zamiaru likwidować kontyngentów. Jego ekipa utrzymała je przez wiele lat.

Formalnie system dostaw obowiązkowych został wprowadzony w 1952 roku czterema aktami prawnymi: ustawą o obowiązkowych dostawach zwierząt rzeźnych (15 lutego), dekretem o obowiązkowych dostawach mleka (24 kwietnia), ustawą o obowiązkowych dostawach zbóż (10 lipca) oraz dekretem o obowiązkowych dostawach ziemniaków (28 sierpnia). Przepisy te były w późniejszym okresie wielokrotnie zmieniane, istotne złagodzenie zobowiązań rolniczych nastąpiło jednak dopiero po Październiku ’56.

1 stycznia 1957 zniesiono obowiązkowe dostawy mleka i obniżono wysokość pozostałych świadczeń, przez następne kilkanaście lat ekipa Gomułki nie zdecydowała się jednak na całkowitą ich likwidację. Dokonali tego dopiero tak zwani technokraci, znosząc, na mocy ustawy z 26 października 1971, świadczenia rzeczowe od 1 stycznia 1972 roku.

Polecana literatura:

1. Nadolski, Komuniści wobec chłopów w Polsce 1941–1956. Mity i rzeczywistość, Warszawa 1993
2. Jarosz, Polityka władz komunistycznych w Polsce w latach 1948–1956 a chłopi, Warszawa 1998.

Źródło:

Powyższy tekst ukazał się pierwotnie jako jedno z haseł Abecadła PRL-u. Pozycja autorstwa Zdzisława Zblewskiego została opublikowana nakładem wydawnictwa Znak w 2008 roku.

Tytuł, lead, ilustracje wraz z podpisami, wytłuszczenia, podział akapitów oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst poddano podstawowej obróbce redakcyjnej.

Fascynujący obraz historii Polski

Norman Davies

Serce Europy

Polska sercem Europy! Najbardziej oryginalna historia Polski, jaką kiedykolwiek napisano.Serce Europy to osobista podróż Daviesa przez polską historię. Brytyjski historyk prowadzi nas od czasów najnowszych do epok najbardziej odległych. Wraz z nim odkrywamy, jak mocno historia i kultura kształtują polską teraźniejszość.Kolejny majstersztyk! Serce Europy to głęboka analiza i odważna prezentacja poglądów autora. Książka zaczyna się i kończy Solidarnością – w ten sposób ten niepowtarzalny ruch stanowi ramy historii narodu.„New York Times Review of Books”

Sklep	Format	Zwykła cena	Cena dla naszych czytelników
paskarz.pl		64.90 zł	43.99 zł idź do sklepu »