Literatura womitalna. Co to takiego?

„Życie Literackie”

Nadszedł czas Wielkich Torsji. Womitujmy przeto, bowiem womity są zdrowiem samym. Niech wrą w brzuchach oczyszczające fermenty – pisał w październiku 1955 roku Ludwik Flaszen.

Literatura womitalna (od łacińskiego Vomitio – wymioty) to pojęcie zaproponowane przez krakowskiego krytyka, eseistę i pisarza Ludwika Flaszena w opublikowanym 18 października 1955 roku na łamach „Życia Literackiego ” artykule o trudnym kunszcie womitowania. Apostrofa do chorego żołądka została użyta na określenie utworów rozrachunkowych z okresem realizmu socjalistycznego. Flaszen pisał:

Nadszedł czas Wielkich Torsji. Womitujmy przeto, bowiem womity są zdrowiem samym. Niech wrą w brzuchach oczyszczające fermenty. Womitujmy w lewo i w prawo, w przód i w tył, womitujmy ustami i gałkami ocznymi, rękami i nogami, dużym palcem lewej nogi i wskazującym palcem prawej ręki. Każdy niechaj womituje całym sobą, wszelki zaś, najmniejszy nawet organ niechaj womituje własnym przemysłem.

„Trzy Reguły Poprawnego Womitowania”

Artykuł stanowił reakcję na ogłoszenie drukiem 21 sierpnia 1955 Poematu dla dorosłych Adama Ważyka oraz pamfletu na Czesława Miłosza Nim będzie zapomniany autorstwa Kazimierza Brandysa (18 września 1955 roku).

Analizując krytycznie postawę obu autorów w świetle ich wcześniejszego zaangażowania po stronie realizmu socjalistycznego, Flaszen sformułował tzw. Trzy Reguły Poprawnego Womitowania, według których „womitować należy tym, co się zjadło”, „jeśli się womituje, należy womitować do końca”, oraz „nie należy womitować monumentalnie, tylko jak spocona mysz”.

fot.domena publiczna Adam Ważyk (fot. domena publiczna)

Rozrachunki literackie prowadzone w sprzeczności z tymi regułami autor określił jako „Womitalność Putramentalną”, co stanowiło ironiczną aluzję do felietonów na łamach „Przeglądu Kulturalnego” pióra Jerzego Putramenta, przez wtajemniczonych nazywanego Puciem.

„Z piewcy despotyzmu można w okamgnieniu zostać piewcą rewolty”

Komentując po latach swój tekst, Flaszen sarkastycznie stwierdzał:

Tę womitalną batalię autor z kretesem przegrał […]. Poemat dla dorosłych dość powszechnie uznany został za ważną datę w duchowej destalinizacji kraju, a nawet światowego socjalizmu. Z piewcy ładu i despotyzmu można w okamgnieniu zostać piewcą rewolty i wyzwolenia, z jednej dostojnej szaty przeskoczyć bezpośrednio w inną, barwy przeciwnej, jakby nigdy nic.

Polecana literatura:

Flaszen L., Cyrograf, wydanie zmienione i poszerzone, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1996, s. 355, przyp. 16.

fot.domena publiczna Czesław Miłosz (fot domena publiczna)

Fragment „Poematu dla dorosłych” Adama Ważyka:

Ze wsi, z miasteczek wagonami jadą
zbudować hutę, wyczarować miasto,
wykopać z ziemi nowe Eldorado,
armią pionierską, zbieraną hałastrą
tłoczą się w szopach, barakach, hotelach,
człapią i gwiżdżą w błotnistych ulicach:
wielka migracja, skudlona ambicja,
na szyi sznurek – krzyżyk z Częstochowy,
trzy piętra wyzwisk, jasieczek puchowy,
maciora wódki i ambit na dziewki,
dusza nieufna, spod miedzy wyrwana,
wpół rozbudzona i wpół obłąkana,
milcząca w słowach, śpiewająca śpiewki,
wypchnięta nagle z mroków średniowiecza
masa wędrowna, Polska nieczłowiecza
wyjąca z nudy w grudniowe wieczory…

W koszach od śmieci na zwieszonym sznurze
chłopcy latają kotami po murze,
żeńskie hotele, te świeckie klasztory,
trzeszczą od tarła, a potem grafinie
miotu pozbędą się – Wisła tu płynie.

Wielka migracja przemysł budująca,
nie znana Polsce, ale znana dziejom,
karmiona pustką wielkich słów, żyjąca
dziko, z dnia na dzień i wbrew kaznodziejom –
w węglowym czadzie, w powolnej męczarni,
z niej się wytapia robotnicza klasa.
Dużo odpadków. A na razie kasza.

Źródło:

Powyższy tekst ukazał się pierwotnie jako jedno z haseł Abecadła PRL-u. Pozycja autorstwa Zdzisława Zblewskiego została opublikowana nakładem wydawnictwa Znak w 2008 roku.

Tytuł, lead, ilustracje wraz z podpisami, wytłuszczenia, podział akapitów oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst poddano podstawowej obróbce redakcyjnej.