Słowo wybitnie polityczne. Co znaczyła "dupa" w czasach PRL-u?

fot.Capri23auto, lic. CC0 Koński zad (fot. Capri23auto, lic. CC0)

„Dupa w roku 1955 mogła mieć funkcję wyzwalającą, oznaczała zerwanie z pruderią. A teraz to wszystko mamy już za sobą” – wspominali po latach współtwórcy legendarnego Studenckiego Teatru Satyryków.

„Dupa”. Tak brzmiała treść słynnego transparentu niesionego podczas manifestacji ulicznej w Sopocie w trakcie odbywającego się tam w sierpniu 1956 roku I festiwalu muzyki jazzowej. Po latach ścisłej cenzury nie tylko politycznej, ale także obyczajowej napis szokował swoją „bezkompromisowością” i stanowił wyraz przemian zachodzących w środowisku młodzieżowym.

„Rozumiem, dupa w roku 1955, ale teraz?”

Ciekawe, że ze względu na swoje „zaangażowanie” słowo to – czy też raczej część ciała, którą ono oznaczało – szybko nabrało znaczenia politycznego, po Październiku ’56 ponownie stając się obiektem zainteresowania urzędników z ulicy Mysiej 5, a więc z urzędu cenzury.

Jak w 1978 roku wspominali współtwórcy legendarnego Studenckiego Teatru Satyryków (STS) Jerzy Markuszewski i Andrzej Drawicz:

Był taki ojcowski cenzor, towarzysz Rusinow, z którym przynajmniej można było pogadać (…). Było to w roku 1957, przyszliśmy do niego z nową składanką, a on odsunął teksty (…) i zajął się słowem «dupa», jak dziś pamiętam.

fot.Adrian Grycuk, lic. CC BY-SA 3.0 pl Słynny adres cenzury – Mysia 5 w Warszawie (fot. Adrian Grycuk, lic. CC BY-SA 3.0 pl)

Powiedział: «Bądźmy poważni, tutaj w tekście jest słowo ‘dupa’, rozumiem, ‘dupa’ w roku 1955, ale teraz?». Co znaczyło, że «dupa» w roku 1955 mogła mieć funkcję wyzwalającą, oznaczała zerwanie z pruderią. A teraz to wszystko mamy już za sobą.

Słowo niezastąpione

W rzeczywistości słowo to, choć niecenzuralne, funkcjonowało nadal w obiegu społecznym i często było niezastąpione w opisie rzeczywistości „realnego socjalizmu”, a prawdziwy renesans swego znaczenia politycznego przeżyło (z oczywistych względów) w okresie stanu wojennego.

W tym kontekście na szczególną uwagę zasługuje twórcza inwencja członków redakcji lubelskiego „Biuletynu Informacyjnego NZS”. W 1982 roku wydawali oni „Niezależny Dodatek Satyryczny pod redakcją Albina Siwaka” pod znamiennym tytułem „duPeReL”.

Polecana literatura:

W. Władyka, Październik ’56, Warszawa 1994, s. 58;
A. Drawicz, J. Markuszewski, Co nam zostało z STS-u, „Zapis” 1978, nr 7, s. 131.

Źródło:

Powyższy tekst ukazał się pierwotnie jako jedno z haseł Abecadła PRL-u. Pozycja autorstwa Zdzisława Zblewskiego została opublikowana nakładem wydawnictwa Znak w 2008 roku.

Tytuł, lead, ilustracje wraz z podpisami, wytłuszczenia, podział akapitów oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst poddano podstawowej obróbce redakcyjnej.