Manuel II Paleolog (ur. 27 VII 1350 w Konstantynopolu, zm. 21(?) VII 1425 w Konstantynopolu) – współcesarz od 1373 roku, cesarz bizantyński w latach 1391–1425. Drugi syn Jana V i Heleny Kantakuzeny. Ożeniony z Heleną Dragasz, z którą miał sześciu synów, w tym: Jana VIII, Konstantyna XI oraz Teodora II.

Mianowany został współcesarzem w czasie rebelii Andronika IV. Kiedy Andronik, wspierany przez Turków, 12 sierpnia 1373 roku wkroczył do Konstantynopola i zdołał przejąć władzę w swe ręce, Manuel został wraz z bratem Teodorem I i swym ojcem uwięziony (1376–1379). Zbiegli z więzienia, korzystając z pomocy Wenecjan.

Kiedy w 1381 roku Jan V zdołał odzyskać władzę, Manuel został nagrodzony za swą lojalność wobec ojca tronem niezależnego cesarza w Tessalonice. Skutecznie potrafił bronić miasta przed Turkami w 1387 roku. Wkrótce Turcy postanowili udzielić pomocy Janowi V i Manuelowi II, dzięki czemu 1 lipca 1379 roku mogli wkroczyć do Konstantynopola. Za poparcie stali się trybutariuszami sułtana i zobowiązani zostali do dostarczania wojsk posiłkowych.

W 1391 roku Manuel przejął sukcesję po ojcu, ożenił się z Heleną Dragasz i formalnie przejął koronę. Był władcą wykształconym i utalentowanym literacko, cenił wiedzę i sztukę. Przypadło mu jednak rządzić w czasach głębokiego upadku. Cesarstwo ograniczone zostało do Konstantynopola i despotatu Morei. W 1393/1394 roku sułtan Bajezid zarządził blokadę Konstantynopola. Zachód, przerażony zdobyciem przez Turków niemal całych Bałkanów, zorganizował krucjatę, która została jednak rozgromiona 25 września 1396 roku w bitwie pod Nikopolis.

W latach 1399–1403 Manuel podróżował po zachodniej Europie. Udał się najpierw do Wenecji i innych miast włoskich, a dalej do Paryża i Londynu. Patetyczne powitania nie doprowadziły jednak do udzielenia mu efektywnej pomocy.

Bizancjum uratowane zostało w wyniku inwazji Mongołów, którzy pod wodzą Timura pokonali Turków 28 lipca 1402 roku w bitwie pod Angorą (Ankarą). Do ich niewoli dostał się także Bajezid. Potęga turecka złamana została na pół wieku i o tyle też przedłużony dekadencki Ios Konstantynopola. Manuel II wycofał się z życia państwowego w chwili wyniesienia syna, Jana VIII, do godności współcesarza (1408). Rozczarowany polityką Zachodu, przekonany o nadchodzącym końcu świata, zmarł w klasztorze jako mnich Mateusz.

Autor hasła:

Kazimierz Ilski – profesor doktor habilitowany, historyk specjalizujący się w historii starożytnej, związany z Instytutem Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Specjalizuje się w historii Kościoła Wschodniego i Bizancjum. Współautor „Słownika władców Europy średniowiecznej” oraz „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców Europy średniowiecznej (Wydawnictwo Poznańskie 2005) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.