fot.domena publiczna Wizerunek Konstantyna XI Paleologa.
Konstantyn XI Paleolog (Dragasz; ur. 8 II 1405 w Konstantynopolu, zm. 29 V 1453 w Konstantynopolu) – cesarz bizantyński od 12 marca 1449 roku do 29 maja 1453 roku. Syn Manuela II i Heleny Dragasz, ostatni przedstawiciel dynastii Paleologów i ostatni cesarz bizantyński.
Nazywany jest niekiedy Konstantynem XII, ze względu na, niesłuszne jednak, domniemanie koronacji cesarskiej Konstantyna Laskarisa w 1204 roku. Konstantyn XI przybył do Morei w 1428 roku, gdzie wraz z braćmi, Teodorem II i Tomaszem Paleologiem, sprawował rządy przez dwadzieścia lat.
Jego plan polityczny polegał na próbach zjednoczenia całej Grecji. Upadek tych zamierzeń i śmierć braci doprowadziły do tego, że w styczniu 1449 roku obwołano go w Morei cesarzem. Do Konstantynopola, gdzie odbyła się uroczysta aklamacja, wkroczył jednak dwa miesiące później (12 III).
Był politykiem pragmatycznym, akceptował więc unię florencką, licząc na wsparcie militarne z Zachodu. Z inspiracji Konstantyna 12 grudnia 1452 roku przybył do Konstantynopola legat papieski, dawny metropolita Rusi Izydor, który proklamował unię obu Kościołów oraz odprawił w Hagii Sophii mszę łacińską. Wywołało to bardzo gwałtowną reakcję ludności stolicy. Podniosły się głosy, że lepiej byłoby widzieć turecki turban niż papieską tiarę.
Nie trzeba było długo czekać. W pierwszych dniach kwietnia Mehmed II stanął pod murami Konstantynopola. Oblężenie rozpoczęło się 7 kwietnia. Obrońcy dysponowali małymi siłami: 5 tysięcy Greków, 2 tysiące łacinników i 700 genueńczyków, którzy przybyli w ostatniej chwili. Nawet jeśli mogli wykorzystać atut znakomicie przygotowanych murów obronnych, to nie mieli szans wobec dziesięciokrotnie większych sił wroga, wyposażonych w nowoczesną artylerię. Ostateczny atak przeprowadzono 29 maja po siedmiu tygodniach oblężenia. Cesarz dowodził obroną do ostatniej chwili swego życia.
Literatura: S. Runciman, Upadek Konstantynopola, Warszawa 1994.