fot.Jan Vilímek /domena publiczna Portret Jerzego z Podiebradów.
Jerzy z Podiebradów (ur. 1420, zm. 22 III 1471) – król czeski w latach 1458–1471. Syn Viktorina z Kunštátu i Podiebradów. Dwukrotnie żonaty: z Kunhutą Sternberg i z Joanną z Rožmitalu. Pozostawił czterech synów i córki: Ludmiłę, Zdenę – wydaną za Albrechta Odważnego, Katarzynę – żonę Macieja Korwina.
Jerzy wywodził się z wpływowej szlachty morawskiej, mocno zaangażowanej w polityczne spory w Czechach przełomu XIV i XV wieku. Ojciec Jerzego, Viktorin, był znanym i cenionym politykiem husyckim, zwolennikiem Żiżki; stryj Hynek Boček z Kuntátu i z Podiebradów był utrakwistą.
Jerzy brał udział w bitwie pod Lipanami przeciw taborytom, szybko zdobywając wpływy wśród szlachty utrakwistycznej. Budując swe stronnictwo we wschodnich Czechach, po kilku latach niespodziewanie zajął Pragę (1448), stając po stronie Habsburgów, którzy uznali jego stanowisko regenta przy młodocianym Władysławie Pogrobowcu. Niespodziewana śmierć tego ostatniego w 1457 roku wywołała nawet plotki, nigdy zresztą nie potwierdzone, że Jerzy był sprawcą otrucia Władysława.
2 marca 1458 roku został wybrany na króla Czech. Jako kontrkandydat do korony czeskiej wystąpił Kazimierz Jagiellończyk, powołujący się na prawo spadkowe (jego żona Elżbieta była siostrą Władysława Pogrobowca), groźny przeciwnik Jerzego, mający w Czechach liczne grono zwolenników. Rozwiązanie kompromisowe ułatwiła sytuacja obu rywali. Kazimierz toczył wojnę z Zakonem, Jerzy zaś napotkał silny opór Śląska; nad polubownym załatwieniem sporu pracował także zakon krzyżacki. Obu władców zbliżyły również zamierzenia papieża Piusa II, który w tym czasie organizował krucjatę przeciw Turkom.
Od 1460 roku trwały polsko-czeskie rokowania, natomiast Jerzy miał być rozjemcą w wojnie polsko-krzyżackiej. Ta ostatnia sprawa zakończyła się fiaskiem, ale po dwóch latach zawarto ugodę między Kazimierzem i Jerzym, na mocy której król Polski za ustępstwa na Śląsku rezygnował z pretensji do Czech.
Nowy papież Paweł II zajął wobec rządów Jerzego bardzo nieprzejednaną postawę i 23 grudnia 1466 roku wyklął go jako kacerza i uzurpatora. Było to hasło do buntu przeciw królowi. Czeska opozycja znalazła sojuszników w cesarzu Fryderyku III i królu węgierskim Macieju Korwinie. Legat papieski Rudolf z Rüdesheimu zabiegał o przyłączenie się do koalicji Kazimierza Jagiellończyka, któremu ofiarowywał koronę czeską. Jednak król polski zwlekał z podjęciem decyzji, licząc, że przejmie schedę po Jerzym na drodze dyplomatycznej.
Wojna domowa tocząca się w Czechach nie przynosiła rozstrzygnięcia. Jerzy zwyciężał w Czechach, ale nie potrafił podporządkować sobie Śląska. Wobec kunktatorskiej postawy Kazimierza Jagiellończyka czeska szlachta zwróciła się do Macieja Korwina, który zajął Morawy i pozwolił się wybrać czeskim katolikom na króla 3 maja 1469 roku, potem opanował także Śląsk i Łużyce. W samych jednak Czechach napotkał opór sił wiernych Jerzemu. W tej sytuacji polska dyplomacja wystąpiła z propozycją, by Jerzy wyznaczył na swego następcę syna Kazimierza Jagiellończyka. Dla Jerzego oznaczało to poniechanie myśli o przekazaniu tronu któremuś z własnych synów, ale znajdując się w ciężkim położeniu, zdecydował się przedstawić projekt jagielloński sejmowi czeskiemu.
Warunki, które postawiono Polsce, nie zadowoliły Kazimierza Jagiellończyka. Czesi w odpowiedzi szantażowali, że wybiorą na króla zięcia Jerzego, Albrechta Odważnego – przyszłego księcia saskiego. Uaktywnił się także Maciej Korwin. W czasie, gdy sytuacja w Czechach daleka była od stabilizacji, Jerzy niespodziewanie zmarł. Sejm w Kutnej Horze 27 maja dokonał jednogłośnej elekcji Władysława Jagiellończyka, którego koronowano 22 lipca 1471 roku. Wcześniej ze starań o koronę zrezygnował Henryk, syn Jerzego, po jego śmierci pełniący funkcję regenta królestwa.
Jerzy z Podiebradów był z pewnością władcą niezrealizowanych szans, choć z drugiej strony warunki, w jakich przyszło mu rządzić, nie ułatwiały realizacji planów (np. w latach 1462–1464 popierał pomysł Antoniego Mariniego, zmierzający do utworzenia konfederacji władców chrześcijańskich w celu walki z Turkami, ale bez przewodniej roli papiestwa i cesarstwa). W przeciwieństwie do Macieja Korwina, Jerzy nie miał w sobie nic z władcy-mecenasa, zainteresowanego kulturą czy literaturą, nie znał nawet języka łacińskiego. Do historii przeszedł jako „król husycki”. Jak dalece jednak była to nazwa nietrafna, świadczą losy panowania Jerzego, który przez cały niemal czas musiał udowadniać światu, że właśnie „królem husyckim” nie jest.
Literatura:
- A. Prochaska, Królowie Kazimierz Jagiellończyk i Jerzy czeski, „Przegląd Historyczny” 17 (1913).
- R. Heck, Czeski plan związku władców europejskich z lat 1462–1464 a Polska, [w:] Studia z dziejów polskich i czechosłowackich, t. l, red. E. i K. Maleczyńscy, Wrocław 1950.
- R. Heck, Elekcja kutnohorska. W pięćsetlecie objęcia przez Jagiellonów rządów królestwa czeskiego, „Sobótka” 32 (1971).
- R. Heck, Zjazd głogowski w 1462 r., Warszawa-Wrocław 1962.