Henryk (I) III Głogowczyk (ur. ok 1260 – 1265, zm. 9 grudnia 1309) – książę głogowski i wielkopolski, syn Konrada I głogowskiego i Salomei wielkopolskiej.

W chwili śmierci ojca (ok. 1273-1274) był jeszcze małoletni. Objąwszy samodzielne rządy (1278), podzielił się wkrótce odziedziczonym po ojcu księstwem głogowskim z braćmi: Konradem II Garbatym i Przemkiem. Henrykowi przypadł w udziale stołeczny Głogów.

Od pierwszych lat rządów związał się z Henrykiem IV Prawym wrocławskim — wystąpił w jego obronie przeciwko stryjowi Bolesławowi II Rogatce (1277), razem wspierali króla czeskiego (1278). Głogowczyk stał wprawdzie uwięziony przez wrocławskiego kuzyna (1281) i zmuszony do uznania się za jego wasala, ale potem dobrowolnie dochował mu wierności. Uczestniczył zapewne w wyprawach Henryka IV na Kraków (1289). Jako wierny wasal został wyznaczony na spadkobiercę księcia wrocławskiego w chwili jego śmierci (1290). Wrocławia nie zdołał jednak utrzymać z powodu oporu miejscowego mieszczaństwa, które wolało oddać rządy księciu legnickiemu Henrykowi V Grubemu. Doprowadziło to do wieloletniego konfliktu między obu książętami.

Korzystając z pomocy niechętnych Henrykowi Grubemu możnych, Głogowczyk doprowadził do porwania swego przeciwnika (1293) i ciężkim karcerem wymusił na nim odstąpienie znacznych połaci księstwa wrocławskiego i legnickiego (1294). Wyrósł w ten sposób na najpotężniejszego z książąt śląskich. W toku walk o Wrocław zbliżył się przelotnie (1290) do księcia wielkopolskiego Przemysła II (zresztą swego brata ciotecznego); zgodnie z zawartym jesienną 1290 r. układem Henryk miał otrzymać Wielkopolskę w razie bezpotomnej śmierci Przemysła. Później obaj książęta nie utrzymywali już dobrych stosunków, a Głogowczyk nie uznał koronacji księstwa wielkopolskiego (1295). Po śmierci Przemysła próbował jednak objąć należny mu spadek, ale spotkał się z kontrakcją uznanego przez Wielkopolan Władysława Łokietka (1296).

Na mocy układu w Krzywiniu uzyskał tylko pas Wielkopolski na południe od rzeki Obry. Łokietek wkrótce jednak podjął próbę odzyskania tych ziem (1297), ale nowe walki przyniosły sukcesy Henrykowi. W obliczu tych zwycięstw biskup poznański Andrzej Zaremba zaproponował nawet księciu głogowskiemu pomoc w zdobyciu korony królewskiej (1298). Henryk nie zdołał jednak pobić Łokietka, udało się to natomiast królowi czeskiemu Wacławowi II (1300). Głogowczyk nie pogodził się z rządami czeskimi w Polsce, sam zaś zaczął się tytułować „dziedzicem Królestwa Polskiego”. Dopiero jednak po śmierci Wacława II zdołał wkroczyć Wielkopolski (1306) i zdobyć znaczną jej część (do 1308), ubiegając Władysława Łokietka.

Starał się bezskutecznie narzucić swe zwierzchnictwo pozostałym książętom śląskim.  Skłócony z biskupami, nie miał szans, by podjąć zabiegi o koronację królewską. Przygotowywał się też do dalszej walki z Łokietkiem, który skupił większość pozostałych ziem polskich, ale wysiłki te przerwała mu śmierć. Henryk głogowski dokonał wiele na polu polityki wewnętrznej. Wspierał kolonizację, lokował liczne miasta, popierał mieszczaństwo, obdarzył przywilejami Żydów. Zorganizował sprawny system administracji terenowej, oparty na sieci miast i bezwzględnie dbał o ład publiczny. Miał opinię pana wyjątkowego.

Jako pierwszy władca w tej części Europy przeprowadził opartą na wzorach francuskich reformę monetarną i zaczął bić tzw. kwartniki o stałej zawartości srebra (ok. 1290). Niechętnie odnosił do możnowładztwa, faworyzował natomiast bardziej oddanych przybyszów z Niemiec. Cała ta polityka, nawiązująca do niemieckich głównie wzorców i godząca w interesy tradycyjnych sił społecznych, nie przyniosła księciu popularności w Wielkopolsce. Wielkopolan zraził też fakt, że Henryk (skłócony z Łokietkiem) obojętnie zachował się wobec krzyżackiego zaboru Pomorza (1308-1309). Był też nieprzeciętnej miary mecenasem kultury. Hołdował obyczajom rycerskim. Ufundował wiele dzieł sztuki dużej rangi (posągi rodziców w kolegiacie w Głogowie, nagrobki braci w klasztorze w Lubiążu, być może też nie zachowane posągi Przemysła II i jego żony w katedrze poznańskiej).

Uposażył również klasztor Klarysek w Głogowie (1307), otaczał opieką opactwo w Lubiążu, poza tym jednak wobec klasztorów nie był zbyt hojny. Z małżeństwa z Matyldą brunszwicką pozostawił liczne potomstwo — córki: Agnieszkę (żonę księcia bawarskiego Ottona Wittelsbacha), Katarzynę (żonę margrabiego brandenburskiego Jana), Salomeę i Jadwigę (zmarłe w dzieciństwie), oraz synów: Henryka II (IV), Konrada I, Bolesława, Jana i Przemka. Pięciu synów, wśród których nie było wybitniejszej postaci, nie potrafiło utrzymać ojcowskiego dziedzictwa. Pod wieloma względami Henryk może być uznany za kontynuatora dokonań wielkich książąt śląskich XIII w. Historycy na ogół wypowiadali się jednak o nim krytycznie. Widziano w nim bowiem głównie zniemczonego przeciwnika Władysława Łokietka, nie doceniając jego sukcesów i skali zamierzeń. Wydaje się, że głównie z racji swej polityki wewnętrznej nie był w stanie uzyskać poparcia, umożliwiającego trwałe zjednoczenie Polski pod swym berłem.

Polecana literatura:

1. T. Jurek, Dziedzic Królestwa Polskiego. Książę głogowski Henryk (1274-1309), Poznań 1993.

Autor hasła:

Autor hasła:

Tomasz Jurek – profesor doktor habilitowany, historyk mediewista związany z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk. Autor wielu publikacji, poświęconych m. in. średniowiecznej historii Śląska. Współautor „Słownika władców polskich”.

Źródło:

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców polskich (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.