fot.Friedrich von Amerling/domena publiczna Portret Franciszka II.
Franciszek II (I) (ur. 12 II 1768 we Florencji, zm. 2 III 1835 w Wiedniu) – cesarz rzymski (niemiecki) w latach 1792–1806 (jako Franciszek II), cesarz Austrii w latach 1804–1835 (jako Franciszek I), król Węgier i Czech w latach 1792–1835. Syn cesarza Leopolda II i Marii Ludwiki, córki króla Hiszpanii Karola III. Żenił się czterokrotnie: w 1788 roku z Elżbietą (1767–1790), córką księcia Wirtembergii Fryderyka Eugeniusza, w 1790 roku z Marią Teresą (1772–1807), córką króla Neapolu Ferdynanda IV, w 1808 roku z Marią Ludwiką (1788–1816), córką arcyksięcia Ferdynanda modeńskiego i w 1816 roku z Karoliną Augustą (1792–1873), córką króla Bawarii Maksymiliana I. Miał czterech synów i dziewięć córek, przy czym trzynaścioro dzieci pochodziło z drugiego małżeństwa; m.in. następca tronu Ferdynand I (1793–1875), Maria Ludwika (1791–1847), żona Napoleona I, Franciszek Karol (1802–1878), ojciec cesarza Franciszka Józefa I (1830–1916), i Leopoldyna (1797–1826), żona cesarza Brazylii Pedro I (zm. 1834). Pochowany w krypcie kapucynów w Wiedniu.
Urodził się we Florencji, gdzie jego ojciec rezydował jako wielki książę Toskanii. W 1784 roku odesłany został do Wiednia, by pod nadzorem cesarza Józefa II (brata Leopolda II) przygotowywać się do objęcia w przyszłości tronu. Przejecie władzy nastąpiło po nieoczekiwanej śmierci Leopolda II (1 III 1792); 14 lipca 1792 roku Franciszek II koronował się we Frankfurcie nad Menem na cesarza.
Pierwsze dwadzieścia trzy lata jego rządów wypełniły wojny przeciwko Francji, rozpoczęte 20 kwietnia 1792 roku. Podczas pierwszej wojny koalicyjnej (1792–1797), w 1794 roku Franciszek II przejściowo osobiście objął dowodzenie w Niderlandach (Belgii), odnosząc kilka zwycięstw. Zawarcie separatystycznego pokoju przez Prusy (1795) i ofensywa Napoleona Bonaparte we Włoszech zmusiły go do zawarcia pokoju w Campo Formio (18 X 1797), na mocy którego utracił Niderlandy i Lombardię, otrzymał natomiast Wenecję. Wcześniej, w 1795 roku, wziął udział w trzecim rozbiorze Polski, zajmując Galicję Zachodnią z Krakowem. Druga wojna koalicyjna (1799–1801), po początkowych sukcesach odniesionych głównie dzięki pomocy wojsk rosyjskich, zakończyła się klęską i utratą przez Rzeszę całej lewobrzeżnej Nadrenii (pokój w Luneville, 9 II 1801).
Koronacja Napoleona na cesarza Francuzów (18 V 1804) skłoniła Franciszka II do proklamowania się dziedzicznym cesarzem Austrii (i przyjęcia imienia Franciszek I), co zapewnić miało trwałe związanie godności cesarskiej z dynastią habsbursko-lotaryńską; godność cesarza rzymsko-niemieckiego była elekcyjna i jej ewentualna utrata wiązała się ze spadkiem znaczenia na rzecz monarchii francuskiej.
Kolejna wojna przeciwko Francji w 1805 roku przyniosła Austrii klęskę pod Austerlitz; 6 sierpnia 1806 roku, po utworzeniu w Niemczech Związku Reńskiego i pod naciskiem Napoleona, Franciszek II(I) zrezygnował z godności cesarza rzymskiego (niemieckiego). Najcięższą klęskę poniosła Austria w 1809 roku; przegrana bitwa pod Wagram zmusiła Franciszka I do podpisania pokoju w Schönbrunn; utracił m.in. Galicję Zachodnią (na rzecz Księstwa Warszawskiego), Salzburg, część Bawarii i wybrzeża Adriatyku.
Najstarsza córka Franciszka I, Maria Ludwika, poślubiła jeszcze w 1810 roku cesarza Francuzów, Austria wsparła też zbrojnie wojnę Napoleona przeciwko Rosji w 1812 roku. Po klęsce Wielkiej Armii dyplomacja austriacka (którą od 1809 kierował Klemens Lothar Metternich) próbowała pośredniczyć w nawiązaniu rokowań pokojowych, obawiając się wzrostu znaczenia Rosji w Europie.
Dopiero w sierpniu 1813 roku Austria przystąpiła do wojny przeciwko Francji; w efekcie postanowień kongresu wiedeńskiego (1814–1815) odzyskała straty terytorialne i powiększyła swoje posiadłości we Włoszech. Gwarantem nowego porządku europejskiego stał się sojusz Austrii, Rosji i Prus (Święte Przymierze), zwalczający wystąpienia rewolucyjne m.in. we Włoszech i Niemczech; kurs reakcyjny zaznaczył się również w polityce wewnętrznej (m.in. zaostrzenie cenzury, rozbudowa aparatu policyjnego).