fot.Jan Matejko/domena publiczna Bolesław V Wstydliwy według Matejki.

Bolesław V Wstydliwy (ur. 21 VI 1226, zm. 7 XII 1279) – książę krakowski i sandomierski, syn Leszka Białego i Grzymisławy, córki Ingwara, księcia łuckiego. Po śmierci ojca (1227) opiekę nad małoletnim księciem, na mocy umowy z jego matką i wcześniej z ojcem, objął książę wielkopolski Władysław Laskonogi, który adoptował Bolesława (1228). Najbliższe lata przyniosły długotrwałe walki o tron krakowski między najstarszymi przedstawicielami dynastii piastowskiej: Władysławem Laskonogim, Henrykiem I Brodatym i Konradem I mazowieckim. Do opieki nad księciem Bolesławem oraz do tronu krakowskiego rościł sobie pretensje jego stryj Konrad, książę Mazowsza, ale Grzymisława porozumiała się z Henrykiem Brodatym i on został opiekunem.

W 1233 roku Henryk Brodaty zawarł umowę z Konradem, na mocy której Bolesław otrzymał księstwo sandomierskie, gdzie rządy miała sprawować tymczasowo jego matka. Stryj jednak zagarnął północną część Sandomierskiego. W latach 1234–1235 książę, mimo młodego wieku (9 lat), zaczął wystawiać dokumenty, na których jako współwystawca występowała Grzymisława. Od 1243 roku, kiedy to po przegranej bitwie pod Suchodołem z Krakowa wycofał się Konrad, Bolesław już samodzielnie panował w ziemiach krakowskiej i sandomierskiej, używając tytułu księcia Krakowa i Sandomierza.

W okresie jego panowania Małopolskę dotknęły dwa niszczące najazdy tatarskie (1241 i 1259–1260), którym rycerstwo tej dzielnicy nie potrafiło się skutecznie przeciwstawić. Będąc sojusznikiem króla węgierskiego, udzielał mu pomocy przeciwko Czechom (1253, 1260) oraz występował przeciwko Władysławowi opolskiemu, jako sojusznikowi czeskiemu (1271). Polityka ta oraz wyznaczenie na swego następcę księcia sieradzkiego Leszka Czarnego spowodowały bunt rycerstwa małopolskiego, połączony z próbą opanowania Krakowa przez Władysława opolskiego. Buntownicy zostali pokonani w 1273 roku w bitwie pod Bogucinem, ale Bolesław, widząc osłabienie pozycji Węgier, przeszedł do obozu króla czeskiego Przemysła Ottokara II. Książę wyprawił się też przeciwko Jaćwięgom, zarzucił jednak całkowicie aktywną politykę ruską, prowadzoną przez jego ojca Leszka Białego.

O ile w polityce zewnętrznej nie miał szczęścia, o tyle jego poczynania na terenie ziemi krakowskiej i sandomierskiej były bardziej udane. Dbał o rozwój gospodarczy własnego księstwa, czemu służyły akty lokacyjne miast na prawie niemieckim (np. w 1257 Kraków, później Bochnia, Zawichost, Sącz) oraz rozwój osadnictwa wiejskiego. Przyczyniło się to do szybkiego zregenerowania strat poniesionych w wyniku najazdów tatarskich. Żywo interesował się kopalniami i warzelniami soli, co doprowadziło po kilkuletnich poszukiwaniach do odkrycia soli kamiennej w Bochni (1251). Przywrócił też prawo własności książęcej nad salinami w Bochni i Wieliczce oraz zapewnił im sprawny zarząd. Rozpoczęto także eksport soli bocheńskiej na Węgry.

Był możnym opiekunem i protektorem Kościoła. Utrzymywał dobre kontakty z biskupem krakowskim Prędotą. Stosunki uległy pogorszeniu, gdy na katedrze krakowskiej zasiadł Paweł z Przemankowa. Za jego panowania dokonano kanonizacji biskupa Stanisława (1253), a książę w związku z tym nadał katedrze krakowskiej liczne przywileje. Popierał też inne instytucje kościelne, wcześniej związane z jego dziadem i ojcem – bożogrobców z Miechowa, cystersów z Sulejowa, Koprzywnicy, Wąchocka i Jędrzejowa, joannitów z Zagości, a także klasztory na Zwierzyńcu, w Sieciechowie i Krzyżanowicach. Szczególną opieką otaczał franciszkanów i klaryski, których klasztor ufundował w Zawichoście (później przeniesiony do Skały pod Krakowem).

Swym następcą uczynił, zgodnie z wcześniejszymi postanowieniami, księcia sieradzkiego Leszka Czarnego. Został pochowany w krakowskim klasztorze Franciszkanów. Żonaty był z Kundegundą-Kingą, córką króla węgierskiego Beli IV (ok. 1247, choć Kunegunda przebywała w Polsce od 1239). Związek tych dwojga bardzo młodych ludzi miał cele polityczne i prowadził do zacieśnienia kontaktów między Arpadami i Piastami małopolskimi. Małżeństwo to nie przyniosło potomstwa i najpewniej nie zostało nigdy skonsumowane. Fakt ten przysporzył księciu przydomek Wstydliwy (łac. Pudicus), który był używany już w XIII wieku.

Ocena postaci księcia i prowadzonej przezeń polityki jest trudna. Uwagę zwraca przede wszystkim jego działalność na polu gospodarczym i kulturalnym oraz szeroko rozwinięta działalność fundatorsko-donatorska. Utrzymywał dobre stosunki z Bolesławem Pobożnym, Konradem czerskim, Leszkiem Czarnym i Przemysłem II. Z całą pewnością nie był zamiłowanym i szczęśliwym wodzem.

Autor hasła:

Józef Dobosz – profesor doktor habilitowany, historyk mediewista i nauczyciel akademicki związany z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autor wielu książek i artykułów naukowych, m. in. monografii poświęconej Kazimierzowi II Sprawiedliwemu (2011). Redaktor „Słownika władców Europy średniowiecznej” oraz „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”. Współautor „Słownika władców polskich”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. „Słownik władców polskich” (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.

Bitwy z udziałem Bolesława Wstydliwego: