fot.domena publiczna Leszek Czarny (fot. domena publiczna)

Leszek Czarny (ur. ok. 1240-1242, zm. 1288) – książę łęczycki, sieradzki, krakowski, syn Kazimierza I kujawskiego i Konstancji, córki Henryka II Pobożnego, księcia wrocławskiego.

Od chwili dojścia do lat sprawnych uczestniczył w rządach u boku ojca. Stosunki miedzy nimi popsuły się po powtórnym małżeństwie ojca z Eufrozyną, córką księcia opolskiego. Rodzący się konflikt został wykorzystany przez licznych przeciwników Kazimierza kujawskiego: Bolesława Pobożnego, Bolesława V Wstydliwego, Siemowita I, którzy próbowali pozyskać Leszka. Ten jednak nie wziął udziału w ich najeździe na dzielnicę ojca, za co został nagrodzony nadaniem dzielnicy łęczyckiej (1260), zamienionej później na sieradzką (1263).

W czasie rządów w dzielnicy sieradzkiej utrzymywał bardzo dobre stosunki z Bolesławem Pobożnym i Bolesławem V Wstydliwym, który potem wyznaczył Leszka na swego następcę w Krakowie. Po śmierci Bolesława Wstydliwego (1279), mimo zaakceptowania jego osoby przez rycerstwo krakowskie, musiał walczyć z Lwem, księciem halickim oraz Konradem, księciem mazowieckim. Lwa oraz sprzymierzonych z nim Tatarów, Jaćwięgów i książąt łuckich pobił w bitwie pod Goźlicami (1280), zaś Konrada pokonał dzięki pomocy jego brata Bolesława II oraz Władysława Łokietka – w czasie najazdu Konrada na Małopolskę zaatakowali oni jego dzielnicę na Mazowszu. Krótko po tym Leszek odparł napad Jaćwięgów, którzy uderzyli na Małopolskę od strony ziemi lubelskiej, oraz Litwinów (1282/83).

W tym samym czasie wdał się w spór z księżną Kingą, wdową po Bolesławie Wstydliwym – zakwestionował jej prawo do posiadania dóbr w Małopolsce oraz fundację klasztoru Klarysek w Sączu. Konflikt ten pogłębił kryzys w małżeństwie Leszka, Kinga była bowiem spokrewniona z jego żoną Gryfiną. To bezdzietne małżeństwo było już wcześniej wystawione na próbę ze względu na dynastyczne powiązania Gryfiny. Spowodowało to nawet czasowe zerwania małżeństwa (1271-1274). W 1285 r. przeciw Leszkowi wybuchł bunt możnowładców, którzy wezwali Konrada II mazowieckiego na tron krakowski. Leszek pokonał wojska buntowników, którzy zdobyli wprawdzie Kraków, lecz nie zdołali opanować zamku. Zemsta dotknęła wszystkich urzędników uczestniczących w buncie, zaś Mazowsze czerskie, należące do Konrada, zostało spustoszone przez wojska Leszka. Na przełomie 1287/88 r. przyszło mu też odpierać najazd Tatarów, którzy spustoszyli doszczętnie Małopolskę. Nie udało im się jednak zdobyć miast, chronionych dzięki nowej taktyce obronnej zastosowanej przez księcia. Po jego śmierci rozgorzały kolejne walki o tron krakowski.

Żonaty był z Gryfiną (1257), córką Rościsława, księcia halickiego, i Anny, królewny węgierskiej. Nie miał dzieci. Rządy Leszka Czarnego, początkowo w dzielnicy sieradzkiej, a później w Małopolsce, są okresem koniunktury gospodarczej. Książę wspierał mieszczaństwo i kupców, dbał o miasta, nadając im przywileje i pozwalając na budowę fortyfikacji obronnych. Był też niezłomnym orędownikiem zwrotu dóbr książęcych, czego przykładem może być spór z Kingą. Podobną politykę prowadził często na mniejszą skalę. Trudno oceniać jego politykę zjednoczeniową, o ile taka istniała. Działalność gospodarcza, zmierzająca do wzmocnienia mieszczaństwa i drobnego rycerstwa, była skierowana przeciw możnowładztwu, stąd bunty przeciwko księciu w 1282 i 1285 r. Jednocześnie widoczne jest w tym okresie wzmocnienie władzy księcia krakowskiego. To on odpierał najazdy Litwinów, Jaćwięgów, Tatarów. Jego następca na tronie krakowskim, Henryk IV Prawy, kontynuował tę linię polityki Leszka Czarnego.

Autor hasła:

Maciej Michalski – doktor habilitowany, historyk mediewista, związany z Instytutem Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autor prac poświęconych m. in. historii idei, historii kobiet oraz historii kształtowania się tożsamości narodowej Słowian w XIX wieku. Współautor „Słownika władców polskich”, „Słownika władców Europy średniowiecznej” oraz „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. „Słownik władców polskich” (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.

Najważniejsze bitwy Leszka Czarnego: