fot.Mathias Krumbholz /CC BY-SA 3.0 Wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO berlińska Wyspa Muzeów jest wyjątkową przestrzenią.

W średniowieczu to miejsce było bagnistą łąką, która z pewnością nikogo nie interesowała. Dziś wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO berlińska Wyspa Muzeów jest wyjątkową przestrzenią. Tworzy ją pięć obiektów muzealnych – każdy wypełniony bezcennymi eksponatami, obrazami i rzeźbami, którym udało się przetrwać nieubłagany upływ czasu.

Wyspa Muzeów (niem. Museuminsel) jest jednym z najważniejszych kompleksów muzealnych na świecie. Znajduje się w centrum Berlina, w północnej części Spreeinsel – wyspy położonej na rzece Sprewie. W średniowieczu ten teren był podmokłą łąką, miasto (wówczas zwane Cölln) rozwinęło się w południowej części wyspy. Północna część Spreeinsel została zagospodarowana dopiero pod koniec XV wieku. Wybudowano tam Zamek Miejski, który początkowo był siedzibą elektorów brandenburskich. Następnie pełnił funkcję siedziby królów pruskich, a później cesarzy niemieckich.

W 1797 roku profesor archeologii i sztuki Alois Hirt zaproponował królowi Fryderykowi Wilhelmowi II wybudowanie muzeum dla zbiorów sztuki antycznej i współczesnej. Władca odniósł się przychylnie do takiej propozycji i zlecił dobranie kolekcji dzieł sztuki, które mogłyby być udostępnione publice.

Plan budowy muzeum w północnej części Spreeinsel zaproponował jeden z wybitniejszych twórców klasycyzmu, architekt Karl Friedrich Schinkel. Projekt zakładał dość drastyczne zmiany w obrębie wyspy. Zaplanowano wyrównanie rowu Kupfergraben, wykopanego w XVII wieku, i zbudowanie kilku mostów, ułatwiających dotarcie na wyspę. W 1830 roku skończono budowę Starego Muzeum, które było pierwszym publicznym muzeum na terenie Prus. Prawie trzydzieści lat później powstało Królewskie Muzeum Pruskie (obecnie Nowe Muzeum). W 1876 roku otwarto Galerię Narodową (dziś nazywaną Starą Galerią Narodową), a w 1904 roku Muzeum Cesarza Fryderyka (dzisiejsze Muzeum im. Bodego). Dwadzieścia sześć lat później zbudowano ostatni w obrębie wyspy obiekt muzealny – Muzeum Pergamońskie.

Określenia „Wyspa Muzeów” zaczęto używać już pod koniec lat 70. XIX wieku. Dziś imponujący zespół architektoniczny przyciąga rocznie ponad trzy miliony zwiedzających. Każde z pięciu muzeów może poszczycić się pokaźną kolekcją eksponatów, wśród których nie brakuje unikalnych w skali światowej perełek.

Czytaj też: Skarby National Gallery. Co warto zobaczyć w londyńskim muzeum?

Stare Muzeum (Altes Museum)

Najstarsze na wyspie muzeum swoją architekturą nawiązuje do antycznych realizacji. Żłobkowane kolumny w porządku jońskim tworzące kolumnadę wskazują na wyraźną inspirację greckimi świątyniami. Może to dlatego ten klasycystyczny budynek stał się siedzibą dzieł sztuki antycznej. Wystawy w Starym Muzeum obfitują przede wszystkim w starożytne rzeźby greckie i rzymskie, ale nie brakuje też staroegipskich artefaktów.

fot.Tanapatjms /CC BY-SA 4.0 Najstarsze na wyspie muzeum swoją architekturą nawiązuje do antycznych realizacji.

Wśród marmurowych posągów uwagę zwracają szczególnie portrety fajumskie, które składano do grobów wraz z zabalsamowanymi zwłokami. Malowane na deskach lub płótnie pokrytym gipsem wizerunki miały przedstawiać popiersia zmarłych i być przymocowane do bandaży spowijających mumię. Trumienne podobizny odnaleziono w XIX wieku głównie na cmentarzyskach w oazie Fajum, ale także w Antinoopolis. Najstarsze zachowane konterfekty pochodzą z I wieku.

Pomimo niezwykle realistycznie przedstawionych rysów twarzy, fryzur, a nawet fragmentów ubrań nie zidentyfikowano osób uwiecznionych na portretach z Fajum. Te postacie dosłownie zabrały swoje historie i tajemnice do grobu. Może przez to tak hipnotyzują.

Czytaj też: Skarabeusze sercowe starożytnego Egiptu – jaką skrywały w sobie tajemnicę?

Nowe Muzeum (Neues Museum)

Nowe Muzeum, zaprojektowane przez pruskiego architekta Friedricha Augusta Stülera, budowano w latach 1843–1855. Naloty bombowe w 1943 i 1945 roku poważnie uszkodziły zabytkowy budynek, niemal zrównując go z ziemią. Przez wiele lat obiekt pozostawał w ruinie. Pierwsze prace restauracyjne rozpoczęto dopiero pod koniec lat 90. XX wieku.

Dziś muzeum zachwyca nie tylko odtworzonymi wnętrzami, lecz także imponującymi zbiorami znalezisk z egipskich grobowców i starożytnych artefaktów odnalezionych na terenie Europy i częściowo Azji. Do wyjątkowo cennych eksponatów zalicza się papirusy oraz drewnianą tabliczkę z wersami Iliady Homera, pochodzącą z Aleksandrii. Najbardziej unikatowym zabytkiem w Nowym Muzeum jest popiersie Nefertiti, prezentowane w osobnej sali, zwieńczonej kopułą, przez które wpada naturalne światło. Taki sposób ekspozycji sprawia, że ta starożytna rzeźba przedstawiająca Wielką Małżonkę Królewską faraona Echnatona robi jeszcze większe wrażenie, pomimo swoich niewielkich rozmiarów. Możemy dosłownie stanąć twarzą w twarz z egipską królową i spojrzeć jej w oczy.

fot.Philip Pikart /CC BY-SA 3.0 Najbardziej unikatowym zabytkiem w Nowym Muzeum jest popiersie Nefertiti

Wykonane z wapienia, polichromowane popiersie Nefertiti datuje się na rok 1345 p.n.e. Zostało odnalezione podczas badań archeologicznych na początku grudnia 1912 roku. Zespołem kierował egiptolog Ludwig Borchardt, który w swoim pamiętniku zapisał: Nagle mieliśmy w naszych rękach najbardziej prawdziwe i pełne życia egipskie arcydzieło. Nie opiszesz tego słowami, to musisz zobaczyć.

Czytaj też: Czy Niemcy ukradli słynne popiersie Nefertiti i jeszcze stroją sobie z tego żarty? Egipt domaga się zwrotu

Stara Galeria Narodowa (Alte Nationalgalerie)

Stara Galeria Narodowa była wzorowana na korynckiej świątyni. Wybudowano ją na wysokim piedestale. Do budynku prowadzą dwie pary schodów o reprezentacyjnym charakterze, które wieńczy konny posąg pruskiego króla Fryderyka Wilhelma IV, zafascynowanego architekturą. To on narysował pierwszy szkic gmachu muzeum, na podstawie którego Friedrich August Stüler stworzył projekt budowli.

W Starej Galerii Narodowej możemy podziwiać dziewiętnastowieczne obrazy i rzeźby. Wzrok przyciąga bogata kolekcja prac urodzonego we Wrocławiu Adolpha Menzla oraz francuskich impresjonistów, takich jak Édouard Manet, Auguste Renoir czy Claude Monet. Jednym z najbardziej zachwycających obrazów prezentowanych w muzeum jest Mnich nad morzem Caspara Davida Friedricha, który namalował też słynnego Wędrowca nad morzem mgły. Malarz potrafił tworzyć romantyczne pejzaże. Z jego obrazów wyłania się aura tajemniczości i poczucie samotności, potęgowane przez odmalowaną potęgę świata natury. Pracę Mnich nad morzem niemal w całości wypełniają plaża, morze i odległy horyzont.

fot.Bärwinkel,Klaus/CC BY 3.0 W Starej Galerii Narodowej możemy podziwiać dziewiętnastowieczne obrazy i rzeźby.

Innym dziełem, przed którym warto zatrzymać się na dłużej, jest Wyspa umarłych Arnolda Böcklina. Malarz stworzył aż pięć wersji tego obrazu, jedna z nich (czwarta) została zniszczona podczas II wojny światowej. W Berlinie możemy obejrzeć trzecią wersję, namalowaną w 1883 roku. W wielu pracach Böcklina dominują ukryte symbole i mroczny, złowrogi nastrój. Jego pejzaże, niekiedy wyglądające na fantastyczne, często przenika senna atmosfera i poczucie melancholii. O Wyspie umarłych sam Böcklin napisał, że jest to cisza, która, pukając do drzwi, musi przerażać.

Czytaj też: Perełki Luwru – pięć najważniejszych dzieł sztuki z najsłynniejszego muzeum świata

Muzeum Bodego (Bode-Museum)

Obiekt początkowo nosił nazwę Muzeum Cesarza Fryderyka – na cześć cesarza Fryderyka III. Obecną nazwę nadano w 1956 roku dla uczczenia pamięci Wilhelma von Bode, historyka sztuki, współtwórcy nowoczesnego muzealnictwa i pierwszego dyrektora tej instytucji.

Złudzenie optyczne sprawia, że ma się wrażenie, jakby Muzeum Bodego wyłaniało się z wody. Architektom udało się osiągnąć taki efekt dzięki rozmieszczeniu trzyskrzydłowej budowli wokół kilku wewnętrznych dziedzińców, bezpośrednio na nabrzeżu Sprewy. Gmach zalicza się do czołowych realizacji neobarokowych.

fot.Dosseman /CC BY-SA 4.0 W Muzeum Bodego warto zwrócić uwagę na późnogotyckie i wczesnorenesansowe dzieła włoskich artystów

W jego wnętrzach możemy obejrzeć jedną z największych na świecie kolekcji numizmatycznych. Prezentowane monety pochodzą z różnych okresów, od czasów starożytnych aż do nowożytnych. Warto też zwrócić uwagę na późnogotyckie i wczesnorenesansowe dzieła włoskich artystów, szczególnie Donatella i Verrocchia. Dłuższy przystanek koniecznie trzeba zrobić przed rzeźbą Tancerka, którą wykonał Antonio Canova, włoski malarz, rzeźbiarz i architekt. Wykonany z marmuru karraryjskiego posąg sprawia wrażenie lekkiego i unoszącego się w powietrzu. Artysta przez całe życie pasjonował się tańcem. Widać to w licznych pracach Canovy, zarówno tych tworzonych na papierze i płótnie, jak i w marmurze.

Do 1945 roku w zbiorach Muzeum Bodego znajdował się także obraz Święty Mateusz i anioł Caravaggia. Został jednak zniszczony podczas bombardowań w 1945 roku i obecnie znamy go tylko dzięki czarno-białym zdjęciom.

Czytaj też: Wycieczka po Muzeum Narodowym w Warszawie. Tych dzieł nie możesz przegapić!

Muzeum Pergamońskie (Pergamonmuseum)

Muzeum Pergamońskie najlepiej opisuje wyrażenie „rozmach”. To tu możemy spojrzeć na monumentalne rekonstrukcje skarbów starożytnej architektury i zabytków sztuki islamskiej i Bliskiego Wschodu, wśród których szczególną uwagą poświęca się Bramie Isztar, wzniesionej za panowania króla Nabuchodonozora II, czy fasadzie pałacu Mszatta, średniowiecznej rezydencji pustynnej kalifów.

fot.SALTOnline/no restrictions Nazwę gmachu zaczerpnięto od eksponowanej w niej rekonstrukcji Wielkiego Ołtarza Zeusa, określanego także jako Ołtarz Pergamoński.

Nazwę gmachu zaczerpnięto od eksponowanej w niej rekonstrukcji Wielkiego Ołtarza Zeusa, określanego także jako Ołtarz Pergamoński. Najprawdopodobniej zbudowany według projektów Menekratesa z Rodos w latach 180–160 p.n.e. ołtarz był uznawany za jedno z największych osiągnięć greckiej sztuki hellenistycznej, głównie ze względu na zdobiący go fryz, wykonany w wypukłym reliefie. Sceny na nim przedstawiają walkę bogów olimpijskich z gigantami, którą w mitologii greckiej określa się mianem „gigantomachii”. Według badaczy Wielki Ołtarz Zeusa zbudowano w Pergamonie na zlecenie króla Eumenesa II, aby upamiętnić zwycięstwo nad Galatami.

Nie wiadomo, kiedy dokładnie ołtarz uległ zniszczeniu. Jego części zostały wykorzystane podczas budowy murów bizantyjskich w około 700 roku. W latach 70. XIX wieku Carl Humann prowadził niemiecką ekspedycję archeologiczną. To wtedy odnaleziono elementy ołtarza. Pokryte płaskorzeźbami płyty przewieziono do Berlina. Dzięki nim w latach 1911–1930 udało się zrekonstruować ołtarz.

Bibliografia:

1. Beckett W., Historia malarstwa. Wędrówki po historii sztuki zachodu, Warszawa 1996.
2. Hollingsworth M., Sztuka w dziejach człowieka, Wrocław 1992.
3. Della Ch., Arcydzieła i mistrzowie. Siedemdziesiąt spotkań ze sztuką, Olszanica 2010.
4. Encyklopedia sztuki starożytnej: Europa, Azja, Afryka, Ameryka, praca zbiorowa, Warszawa 1975.
5. Guidotti M.C., Cortese V., Sztuka, historia, cywilizacja, Warszawa 2008.
6. Nowicka M., Z dziejów malarstwa greckiego i rzymskiego, Warszawa 1988.