fot.domena publiczna, Rob Croes/CC0 Iwana Puluja, Mikołaja Amosowa czy Walerego Łobanowskiego udowadniają, że niewiele wiemy o dokonaniach naszych wschodnich sąsiadów

Przypadki Iwana Puluja, Mikołaja Amosowa czy Walerego Łobanowskiego udowadniają, że niewiele wiemy o dokonaniach naszych wschodnich sąsiadów. A przecież niektóre z nich miały olbrzymi wpływ na światową naukę oraz inne dziedziny życia.

Pod koniec XX wieku poinformowano, że odkrycia promieni X, zwanych rentgenowskimi, nie dokonał Wilhelm Roentgen. W rzeczywistości zrobił to ukraiński naukowiec Iwan Puluj (1845-1918). Historia tego uczonego jest przykładem tego, że nawet najwybitniejsze jednostki łatwo popadają w zapomnienie.

Czytaj też: Aby udowodnić, skąd się biorą dzieci, ten naukowiec zakładał żabom majtki!

Kiepski PR Iwana Puluja

Naukowiec urodził się w grekokatolickiej rodzinie, w dzisiejszym obwodzie tarnopolskim, znajdującym się wówczas na obszarze Austro-Węgier. Ukończył Wydział Fizyki na Uniwersytecie Wiedeńskim, potem obronił doktorat. W 1884 r. objął Wydział Fizyki Niemieckiej Wyższej Szkoły Technicznej w Pradze. Podobnie jak Roentgen zajmował się promieniowaniem katodowym. W 1881 r. wyprodukował lampę wyładowczą nazwaną „lampą Puluja”, emitującą promienie X. Jeden egzemplarz Ukrainiec podarował Wilhelmowi Roentgenowi.

Z biegiem czasu Puluj odkrył, że za pomocą promieni X można robić bardzo precyzyjne zdjęcia ludzkiego ciała. Za pomocą „lampy Puluja” uczony wykonał zdjęcie złamanej ręki 13-letniego chłopca, zdjęcia dłoni swojej córki z leżącą pod nią szpilką i szkieletu martwego dziecka. Obrazy były tak wyraźne, że ​​​​umożliwiła identyfikację patologicznych zmian w ciałach pacjentów. Pierwszy artykuł badacza na temat pochodzenia i właściwości promieni X został przedstawiony 13 lutego 1896 r. w „Raportach Wiedeńskiej Akademii Nauk”.

fot.domena publiczna Z biegiem czasu Puluj odkrył, że za pomocą promieni X można robić bardzo precyzyjne zdjęcia ludzkiego ciała

Okazało się jednak, że Puluja ubiegł Roentgen, który 28 grudnia 1895 r. opublikował tekst „O nowym typie promieni” dotyczący właśnie promieni X emitowanych przez „lampę Puluja”. Ciekawostką jest, że niemiecki uczony nie zdawał sobie sprawy z możliwości zastosowania swojego odkrycia w diagnostyce medycznej. Gdy Puluj usiłował dowiedzieć się, czy Roentgen wykorzystywał jego lampę w trakcie badań, nie otrzymał odpowiedzi na swoje pytanie.

W 1901 r. Roentgena nominowano do Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki. Niemiec wprawdzie otrzymał to wyróżnienie, ale odmówił wygłoszenia wykładu na temat przebiegu swoich badań. Czy to dlatego, że część pracy została tak naprawdę wykonana przez Iwana Puluja?

Czytaj też: Szaleństwo pięknego umysłu historia życia, choroby i sukcesu Johna Forbesa Nasha

Kijowski Religa

Profesor Mikołaj Amosow (1913-2002) to pionier kardiochirurgii nie tylko w Ukraińskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej, ale także w całym ZSRR. Paradoksalnie nastoletni Mikołaj nie marzył o zawodzie lekarza. Chciał konstruować samoloty i dlatego rozpoczął naukę w technikum o profilu przemysłowym, a po jego ukończeniu w moskiewskim Ogólnokrajowym Zaocznym Instytucie Przemysłowym. W trakcie pierwszych studiów rozpoczął kolejne – w Archangielskim Państwowym Instytucie Medycznym.

Amosow ukończył studia w 1939 r. i podjął pracę na oddziale chirurgicznym szpitala powiatowego w Czerepowcu, w  obwodzie wołogdziańskim. Po wybuchu wielkiej wojny ojczyźnianej pracował w mobilnym szpitalu polowym, gdzie przeprowadził nawet kilkadziesiąt tysięcy operacji.

W latach 1947-1952 Mikołaj kierował oddziałem chirurgicznym briańskiego szpitala obwodowego. Wówczas zainteresował się chirurgią klatki piersiowej i zaczął operować m.in. nowotwory przełyku oraz zajęte przez raka i gruźlicę płuca. Przeżywalność pacjentów Amosowa okazała się jedną z najwyższych w ZSRR. Dzięki temu Mikołajowi zaproponowano kierowanie nowo utworzoną Kliniką Chirurgii Klatki Piersiowej w kijowskim Instytucie Gruźlicy i Klatki Piersiowej im. F. G. Jankowskiego.

Lekarz przyjechał do stolicy radzieckiej Ukrainy w 1953 r. i od razu wprowadził kilka nowych metod operacji płuc. W 1955 r. zaczął operować tak zwanych „zsiniałych chłopców” – dzieci cierpiące na wrodzoną niewydolność serca, wskutek której ich usta miały niebieski odcień (po udanym zabiegu chirurgicznym usta małych pacjentów różowiły się).

fot.domena publiczna Mikołaj Amosow marzył o operacjach na otwartym sercu, choć w ZSRR kardiochirurgia dopiero raczkowała

Amosow marzył o operacjach na otwartym sercu, choć w ZSRR kardiochirurgia dopiero raczkowała. W 1957 r. uczony pojechał na kongres do Meksyku, gdzie uczestnikom zademonstrowano płucoserce. Urządzenie przejmowało funkcję tych dwóch organów i realizowało krążenie pozaustrojowe, umożliwiając przeprowadzenie operacji na otwartym sercu. Wówczas Mikołaj zdał sobie sprawę z zacofania i niedofinansowania radzieckiej nauki. Jednak nie załamał się, a po powrocie do Kijowa postanowił działać.

Dzięki swojemu inżynieryjnemu wykształceniu w ciągu tygodnia sporządził rysunek płucoserca i własnoręcznie wykonał niektóre jego części. Dwa miesiące później płucoserce było gotowe. Przetestowano go na psach. Gdy chirurg zaczął używać go podczas operacji na ludziach, początkowo spotkało go niepowodzenie – dwóch pierwszych chorych zmarło. Przeżył dopiero trzeci. W ciągu roku po pierwszym sukcesie przeprowadzono 55 podobnych zabiegów: 50 pacjentów odzyskało zdrowie, a 5 zmarło. W ten sposób wrodzone wady serca oraz inne patologie układu sercowo-naczyniowego przestały być uznawane za śmiertelne.

W 1962 r. Amosow dowiedział się o możliwości wymiany zastawki mitralnej serca. Ale ZSRR nie było surowców niezbędnych dla jej stworzenia zastawki, więc uczony doszedł do wniosku, że w jej skonstruowaniu pomoże mu… męska nylonowa koszula, którą chirurg kupił w USA (wówczas w ZSRR nie produkowano tej tkaniny). Naukowiec postanowił wykorzystać skrawki nylonu do uszycia zastawki i w 1963 r. przeprowadził pierwszą tego rodzaju operację.

fot.Jerry Hecht/domena publiczna Dzięki swojemu inżynieryjnemu wykształceniu w ciągu tygodnia sporządził rysunek płucoserca i własnoręcznie wykonał niektóre jego części

Amosow nie tylko korzystał z osiągnięć zachodnich kolegów, ale także opracowywał własne metody leczenia. W 1965 r. stworzył pierwszą na świecie protezę zastawki z powłoką zapobiegającą tworzeniu się skrzepów krwi.

Czytaj też: Mity i kłamstwa o Nikoli Tesli. Czy słynny wynalazca jest przereklamowany?

Trener mistrzów

Kijowskie Dynamo jest najbardziej utytułowanym klubem piłkarskim Europy Środkowo-Wschodniej. W latach 1975 i 1986 drużyna zdobyła Puchar Zdobywców Pucharów, a w 1975 r. Superpuchar UEFA. Od 1990 r. nie opuściła żadnego sezonu rozgrywek europejskich. Piłkarze: Oleg Błochin, Igor Biełanow i Andrij Szewczenko otrzymali Złotą Piłkę. Te oszałamiające sukcesy nie byłyby bez legendarnego trenera Walerego Łobanowskiego (1939-2002).

W 1975 roku Dynamo zaskoczyło świat, pokonując Bayern Monachium w finale Pucharu zdobywców Pucharów. Ówczesny trener niemieckiej drużyny Dettmer Cramer stwierdził, że Dynamo gra piłkę XXI wieku. I nie był to czczy komplement, bo – jak pisze Rafał Stec, dziennikarz sportowy ”Gazety Wyborczej” – Łobanowski był „pionierem w traktowaniu najpiękniejszej z gier jako dziedziny nauk ścisłych, twierdził, że nie rozumie konceptu „atrakcyjnego futbolu”, mecz uważa za wojnę, jedynym celem jest pokonanie przeciwnika”. Dlatego dla Walerego kluczowym stało się słowo „oszacować” – wraz z członkami ekipy trenerskiej precyzyjnie wyliczał poziom intensywności treningów, obciążenie podopiecznych, prędkość poruszania się piłkarzy czy kąt uderzenia piłki. W ten sposób stworzył z drużyny dobrze naoliwioną maszynę, działającą według „systememu Łobanowskiego”.

fot.V. Vasilenko/domena publiczna Łobanowski był „pionierem w traktowaniu najpiękniejszej z gier jako dziedziny nauk ścisłych

Z przerwami trener prowadził Dynamo aż do swojej śmierci w 2002 r. Pod jego wodzą, w sezonie 1998/1999, w dwumeczu z FC Barceloną wygrało 7:0 i dotarło do półfinału Ligi Mistrzów. Rafał Stec podkreśla, że strategię Łobanowskiego wykorzystywały najlepsze kluby Europy Zachodniej:

„Atletyczną kijowską piłkę, opartą na pełnej wymienności funkcji, perfekcyjnym przygotowaniu fizycznym i różnorodności schematów, opiewali wszyscy znawcy (…)”. Johan Cruyff uznał kijowską drużynę za jedną z najlepszych, tłumacząc to tak „ Co z tego, że „Real” dziewięć razy zdobywał europejskie puchary. Łobanowski potrafił zbudować zespół, który utrzymał równą formę przez dwie dekady, mimo że korzystał jedynie z rodzimych zawodników, a ZSRR nie jest przecież kopalnią piłkarskich talentów.”

Źródła:

1. П. Кралюк, Великий українець Іван Пулюй. Чи буде достойно відзначено його 175-літній ювілей?, https://www.radiosvoboda.org/a/30372144.html. [dostęp: 13.07.2022 r.]
2. Д., Симонов, Не только исследователь знаменитых лучей. 176 лет назад родился Иван Пулюй — ученый, изобретатель и переводчик. https://hromadske.ua/ru/posts/ne-tolko-issledovatel-znamenityh-luchej-176-let-nazad-rodilsya-ivan-pulyuj-uchenyj-izobretatel-i-perevodchik
3. [dostęp: 13.07.2022 r.]
4. Wiernicka, Sekrety Ukrainy. Łódź, 2021