fot.Adolphe Yvon/domena publiczna Ginęli na mrozie, żywili się kotami, psami i szczurami – tak Francuzi bronili twierdzy Głogów

Głogowska twierdza odegrała istotną rolę w szeregu konfliktów. W 1813 roku schronili się w niej Francuzi okupujący miasto podczas wojen napoleońskich. Oblężenie trwało prawie 4 miesiące…

Głogów jest położony w miejscu o strategicznym charakterze, na zbiegu Odry i Baryczy. Już we wczesnym średniowieczu wykorzystywano go do celów obronnych, a w 1180 roku stał się stolicą księstwa głogowskiego rządzonego przez Konrada Laskonogiego, syna Władysława II Wygnańca.

Fundament pod twierdzę położono jednak znacznie później, bo dopiero w latach 1618–1648. Austriacy postanowili wtedy przekształcić miasto w bastion w odpowiedzi na zajęcie wyspy Uznam przez Karola Gustawa i armię szwedzką. By pozyskać surowce, do 1647 roku zburzono wszystkie zabudowania poza murami miejskimi, w tym 350 domów, kościoły i szpitale. W ten sposób powstała sieć bastionów połączonych wałami, która była na przemian zdobywana i odbijana, a w przerwach od walk – rozbudowywana.

Wzniesienie twierdzy na dwa stulecia zahamowało dotąd intensywny rozwój Głogowa. Odseparowane od normalnej wymiany kulturalno-gospodarczej miasto, zamknięte terytorialnie w obrębie systemu wałów i umocnień, nie mogło dalej się rozbudowywać. Status twierdzy zniesiono dopiero w 1902 roku, po długotrwałych staraniach mieszkańców i władz miejskich. Ale nim to nastąpiło, miała tu miejsce renowacja systemu obronnego i jedna z najbardziej dramatycznych walk w historii kampanii napoleońskich.

Ściana ścianie nie równa

Prusacy zdołali odbić twierdzę Głogów z rąk Austriaków już podczas pierwszej wojny śląskiej, która rozegrała się w latach 1740–1742. Wystarczyło krótkie oblężenie, by w marcu 1741 roku pruskie oddziały utorowały sobie drogę do miasta. Po przejęciu Śląska przez Królestwo Pruskie również Głogów znalazł się w granicach terytorialnych nowego zwierzchnika. Pruscy inżynierowie niemal natychmiast podjęli się prowadzenia dalszych prac nad ufortyfikowaniem miasta. Zalecili między innymi oskarpowanie umocnień ziemnych ceglanym pokryciem oraz dobudowanie w narożnikach bastionów wieżyczek strażniczych. Rozbudowano również magazyny i schrony.

fot.domena publiczna Twierdza Głogów na planie Głogowa z 1650 roku

Istniejącą budowlę przekształcono w twierdzę zbudowaną na podstawie teorii Marca René de Montaleberta. Francuski generał oraz teoretyk fortyfikacji zauważył, że podczas oblężenia najistotniejszą rolę odgrywa artyleria, stąd wywnioskował, że prostopadłe umocnienia kleszczowe będą bardziej efektywne od tradycyjnych wałów obronnych. Takie rozwiązanie pozwalało również na lepsze zabezpieczenie poszczególnych elementów fortecy. System Montalberta wymagał jednak wysunięcia przed zasadnicze umocnienia linii małych fortów, które miały chronić twierdzę przed ostrzałem artyleryjskim i przenieść walki na przedpole.

Czy takie rozwiązanie faktycznie mogło się sprawdzić? O tym przekonali się Francuzi na początku XIX wieku.

Czytaj też: Bohaterska obrona Głogowa. Jak niewielka warownia powstrzymała najazd niemieckiego króla?

Siedem lat pasożytnictwa

Armia napoleońska znalazła się na Śląsku z powodu wojny między Prusami a Francją. Twierdza w Głogowie była jednym z ośmiu strategicznych punktów obrony na tym terenie, zaraz obok Wrocławia, Brzegu Świdnicy, Nysy, Kłodzka, Srebrnej Góry i Koźla. Śląskie siły w liczbie około 45 tysięcy żołnierzy uległy pod naporem Francuzów, a inwazja przybrała formę wojny fortecznej, skupiającej się na odbijaniu i obronie twierdz.

fot.Adolph Northen/domena publiczna Napoleon zaatakował cara Aleksandra I Romanowa i poniósł klęskę, a wojska rosyjskie ruszyły za nim w pogoń.

Broniący Głogowa Prusacy ulegli po miesiącu. 3 grudnia 1806 roku rozpoczęła się okupacja francuska, która potrwała siedem lat. Garnizon przebywał w mieście nieprzerwanie aż do 1814 roku, co budziło jawne niezadowolenie mieszkańców, ponoszących koszty utrzymania i wyżywienia żołnierzy. I pewnie musieliby pozostać niezadowoleni jeszcze przez długi czas, gdyby nie wydarzenia na froncie rosyjskim. Napoleon zaatakował cara Aleksandra I Romanowa i poniósł klęskę, a wojska rosyjskie ruszyły za nim w pogoń. Twierdza w Głogowie leżała na szlaku…

Czytaj też: „Lew morski” Napoleona. 140 lat przed Hitlerem Bonaparte szykował się do inwazji na Anglię

Głód i chłód

Rosjanie zawarli w Kaliszu sojusz zaczepno-odporny między Imperium Rosyjskim i Królestwem Prus. Niecały miesiąc później Prusy wypowiedziały wojnę Francji. Napoleon za wszelką cenę chciał obronić twierdzę na Śląsku, więc obsadził Głogów 9000 żołnierzy. Siły rosyjsko-pruskie pojawiły się pod murami 27 grudnia 1813 roku.

Zima była tego roku sroga, temperatury spadały ponad 30 stopni poniżej zera. Miasto było całkowicie odcięte od wszelkiej pomocy, pozostałe oddziały francuskie wycofywały się lub zostały rozbite. Za murami szybko zabrakło żywności, więc żołnierze sięgnęli po żelazną rezerwę w postaci… szkodników i zwierząt domowych. Co więcej, poczynając od stycznia 1814 roku mieszkańcy stale protestowali przeciwko Francuzom. Pod koniec oblężenia z 9000 zostało jedynie 1800 żołnierzy. I ci wreszcie się poddali – po niemal 4 miesiącach udręki.

fot.Johann Michael Voltz/CC0 Pod koniec oblężenia z 9000 zostało jedynie 1800 żołnierzy. I ci wreszcie się poddali – po niemal 4 miesiącach udręki.

Głogowianie żegnali wychodzące siły francuskie chorałem „Dziękujmy wszyscy Bogu”. Dzień wyzwolenia od okupanta uwieczniono pamiątkową tablicą w kurtynie fosy miejskiej, na której widnieje napis „Dnia 17.04.1814 r. wymaszerował przez to przejście garnizon francuski pod wodzą swojego komendanta generała dywizji barona Laplane w sile 1800 ludzi, na stokach wału złożył broń i został wzięty do niewoli”.

Głogów był jednym z najbardziej zniszczonych miast dolnośląskich, ale po zakończeniu wojen napoleońskich zaczął się proces odbudowy. Twierdze wkrótce przestały spełniać tak istotną rolę i w 1902 roku podjęto decyzję o rozbiórce fortu. Mieszkańcy wreszcie mogli budować domy poza linią obronną, a miasto rozkwitło. Po niszczycielskich działaniach wojennych w 1945 roku nie zostało po twierdzy niemal nic, poza fragmentami murów i niespełna 800-metrowym odcinkiem suchej fosy.

Bibliografia:

1. Wrzesiński, W., Dolny Śląsk. Monografia historyczna. Wrocław 2006.
2. Czapliński, M., Historia Śląska. Wrocław, 2002.
3. Motyl, K., Zasoby architektury obronnej w Głogowie. Stan zachowania i propozycje zagospodarowania [w:] Twierdza Głogów. Zagospodarowanie budowli obronnych w Polsce. Głogów 2004.