fot.Nevit Dilmen/CC BY-SA 3.0 Głęboka studnia wentylacyjna w Podziemnym Mieście Derinkuyu

Co zrobić, kiedy miejsce w którym żyjesz przez całe dziesięciolecia nawiedzane jest przez wrogie armie? Gdzie uciec przed wojną, grabieżą i gwałtem? Niektórzy mieszkańcy Azji Mniejszej znaleźli odpowiedź na te pytanie. Uciekli pod ziemię. Kapadocja przez całe stulecia była miejscem, w którym budowano, chroniące przed różnymi zagrożeniami, podziemne miasta. Jedną z takich metropolii było Derinkuyu.

Kapadocja to przepiękna kraina położona w środkowej części Azji Mniejszej. Jej wyjątkowa uroda związana jest z jej budową geologiczną. Region ten jest w dużej części zbudowany ze skał pochodzenia wulkanicznego tzw. tufu. Turyści odwiedzjący Kapadocje na własne oczy mogą ujrzeć olśniewające formacje skalne będące wynikiem ich erozyjnych właściwości.  Setki lat temu ludzie, którzy zamieszkiwali te tereny zaczęli wykorzystywać specyfikę wulkanicznych skał w dość niekonwencjonalny sposób. Wykuwali w nich ogromne groty, kościoły i podziemne miasta by skryć się w nich przed zagrożeniami świata. Najsłynniejszym podziemnym miastem Turcji jest odkryte w 1963 roku Derinkuyu.

fot.TobyJ/CC BY-SA 4.0 Najsłynniejszym podziemnym miastem Turcji jest odkryte w 1963 roku Derinkuyu.

Uciec, ale dokąd?

Wystarczy spojrzeć na mapę świata by zauważyć, dlaczego położenie Kapadocji było zarówno jej największą zaletą, jak i największym przekleństwem. Przez region ten biegnie najkrótsza droga lądowa z Bliskiego Wschodu i Azji do Europy. Dzięki wymianie handlowej między Wschodem a Zachodem (w X i XI wieku n.e.) Kapadocja przeżywała swój złoty okres i stała się ważną częścią słynnego Jedwabnego Szlaku. Niemniej jednak jej strategiczne położenie dostarczało mieszkańcom regionu wiele „niedogodności”. Przez setki lat kolejne ciągnące ze wschodu armie siały tam spustoszenie i chaos. O zagrożeniu tym przekonali się min. Asyryjczycy, Hetyci, Persowie, Rzymianie i Bizantyjczycy.

Wojny ciągle przetaczały się przez Kapadocje i zaburzały życie jej mieszkańców. Wspomniana wcześniej specyficzna budowa geologiczna Kapadocji dała im jednak sposobność, aby uniknąć wojennych zniszczeń i skryć się w podziemnych schronieniach. Najstarsze źródła pisane wspominające o podziemnych miastach Kapadocji pochodzą od Ksenofonta. W swoim dziele „Anabaza” wspominał on, że niektórzy mieszkańcy Anatolii żyli w podziemnych lub wykutych w skałach domach. Do dziś na terenie Kapadocji udało się odkryć ponad dwadzieścia podziemnych kompleksów mieszkalnych. Według najnowszych badań w rejonie tym mogło istnieć jednak nawet kilkadziesiąt takich struktur, a ich odnalezienie jest tylko kwestią czasu. Derinkuyu nie jest ani najstarszym, ani największym tego typu obiektem. To co sprawia, że budzi ono taką fascynację wynika z faktu, że najniższe poziomy miasta leżą naprawdę bardzo głęboko.

Czytaj też: Szczęśliwa Ferrara. To miasto zdołało oprzeć się czarnej śmierci

Głęboka studzienka, głęboko kopana…

W czasach, kiedy Kapadocja znajdowała się w granicach Bizancjum, Derinkuyu znane było pod nazwą Malakopea. Dzisiejsza nazwa miasta w tłumaczeniu na polski znaczy tyle co „głęboka studnia”. Trudno o trafniejsze określenie. Obecnie dla turystów dostępnych jest 8 poziomów kompleksu. Ostatni z nich znajduje się, aż 85 metrów pod ziemią (dla porównania pierwszy poziom kopalni w Wieliczce mieści się na głębokości 65 metrów). Co więcej, archeolodzy twierdzą, że w chwili swojej świetności Derinkuyu mogło posiadać nawet od 18 do 20 podziemnych pięter, które przez wieki uległy jednak zawaleniu. Z biegiem czasu, kiedy wojna nie zagrażała mieszkańcom Kapadocji miasto stopniowo wyludniało się, aż w końcu całkowicie opustoszało.

fot.domena publiczna Ceremonia ślubna w Malakopi (Kapadocja, obecnie Derinkuyu) rok 1910

Dla świata współczesnego odkryte zostało w 1963 roku. Jeden z mieszkańców osady powstałej nad Derinkuyu zburzył ścianę w swoim wykutym w skale mieszkaniu. Ku jego ogromnemu zaskoczeniu znalazł tam kolejne pomieszczenie, a za nim następne tajemnicze pokoje. Jak się potem okazało były to pierwsze poziomy nowo odkrytego, podziemnego kompleksu. Badaczom trudno jest oszacować czas, kiedy mieszkańcy Kapadocji zaczęli drążyć Derinkuyu. Według jednej z teorii jego początki sięgają okresu istnienia imperium Hetytów (ok. 1400 r. p.n.e.). Inne badania mówią z kolei, że za budowę tego podziemnego kompleksu odpowiadać mogli Frygijczycy lub Persowie, a najstarsze poziomy miasta datować można na V – VIII wiek p.n.e. Przez kolejne stulecia Derinkuyu rozrastało się, aż przyszła chwila, kiedy mogło przyjąć ok. 20 tys. ludzi (choć niektórzy badacze twierdzą, że liczba ta jest stanowczo zawyżona). Na przestrzeni wieków rezydentami miasta było wiele ludów zamieszkujących Kapadocję, w tym prześladowani przez Rzymian pierwsi Chrześcijanie.

Czytaj też: W Gwatemali odkryto ogromne miasto imperium Majów. Naukowcy komentują: Nie docenialiśmy ich możliwości

Podróż do wnętrza ziemi

Tak jak prawdziwe miasto Derinkuyu posiadało wyszczególnione strefy: publiczną oraz prywatną. Zajmowało powierzchnię ok. 2500 m2. Na kolejnych, oświetlonych pochodniami poziomach znajdowały się kuchnie, jadalnie, toalety, magazyny, prywatne kwatery, sala do organizowania zgromadzeń, kościół (o wymiarach 20m x 9m x 3m) oraz zbrojownia. W kompleksie znalazło się miejsce również na stajnie dla zwierząt, zbiorniki na wodę pitną, grobowiec, różnego rodzaju warsztaty oraz szkołę.  Do miasta można było dostać się korzystając z jednego z setki ukrytych i rozsianych po okolicy wejść. W strategicznie ważnych obszarach miasta umiejscowione były ważące nawet do 500 kilogramów okrągłe kamienne drzwi, które blokowały drogę wrogom. Głazów tych nie dało się odsunąć od zewnątrz.

fot.Ziegler175/CC BY-SA 4.0 Miasto zajmowało powierzchnię ok. 2500 m2

Innym ważnym elementem systemu bezpieczeństwa był  – liczący prawie osiem kilometrów – podziemny tunel, który łączył Derinkuyu z Kaymakli, największym podziemnym miastem Kapadocji. Pod Derinkuyu biegła również szeroka na 50-60 metrów i długa na 8 km podziemna rzeka. Była ona zarówno głównym ujęciem wody dla całego miasta, jak i najistotniejszą częścią systemu pozbywania się odpadów. Nawet z perspektywy czasów współczesnych zadziwiającym inżynieryjnym rozwiązaniem był funkcjonujący w Derinkuyu system wentylacji. Istniało tam ok. 50 szybów wentylacyjnych zapewniających mieszkańcom miasta dostęp do świeżego powietrza. System wentylacji nawet dziś działa bez zarzutów i sprawia, że temperatura w Derinkuyu waha się między 7 a 25 stopni.

Czytaj też: Zapomniana historia brytyjskiej stolicy 

Oprócz błękitnego nieba

Od kilkudziesięciu lat przedmiotem ożywionej dyskusji jest to, czy Derinkuyu oraz inne podobne mu miasta zasiedlone były przez cały czas, czy też ludzie przenosili się do nich tylko w okresie zagrożenia. Większość badaczy skłania się ku tej drugiej opcji. Derinkuyu mogło być zamieszkiwane nawet przez kilkanaście miesięcy, lecz w chwili, kiedy wroga armia opuszczała okolicę, mieszkańcy wracali na powierzchnię. Podziemne miasta Kapadocji mogły chronić ludność również przed klęskami naturalnymi (trzęsieniami ziemi czy erupcjami okolicznych wulkanów), a także niekorzystnymi warunkami pogodowymi.

fot.Christian Paul/CC BY-SA 2.0 Mapa Derinkuyu

W czasach pokoju zlokalizowane pod ziemią komnaty pełniły także funkcje magazynowe. Kiedy mieszkańcom Kapadocji zagrożenie ponownie zaglądało w oczy, ci przypominali sobie o podziemnych schronieniach i na powrót je zasiedlali. Gdy istniała taka potrzeba powiększali je i dostosowywali do swoich potrzeb. Mimo wszystko życie w odcięciu od promieni słońca, w tłoku i ciasnocie nie mogło należeć do rzeczy przyjemnych. W chwili zagrożenia ucieczka pod ziemię była jednak jedynym sposobem na zachowanie życia i dobytku.

Czytaj też: Angkor Wat. Tajemnica „Złotego Miasta” zagubionego w dżungli w Kambodży

Bibliografia:

1. E. Cooper, M. J. Decker, Life and Society in Byzantine Cappadocia, Nowy Jork 2012;
2. Ö. Demir, Derinkuyu: Cradle of History and the Unknown Parts of Cappadocia, Ankara 1988;
3. Stewart, Massive Ancient Underground City Once Housed 20,000 People, Derinkuyu Underground City, the World’s Deepest Subterranean Metropolis (mymodernmet.com), (dostęp 14.09.2021);
4. Derinkuyu & The Underground Cities of Cappadocia, Derinkuyu & The Underground Cities of Cappadocia | Sometimes Interesting (sometimes-interesting.com), (dostęp 14.09.2021);