fot.domena publiczna Arka do dziś rozbudza wyobraźnię i pojawia się w kulturze popularnej

Arka Przymierza jest znakiem przymierza Boga z Izraelem, które zostało zawarte na górze Synaj. To właśnie w arce Mojżesz złożył wyciosane przez siebie dwie kamienne tablice, na których Bóg napisał Dziesięcioro Przykazań – tablice Świadectwa. W Piśmie Świętym Arka Przymierza występuje również pod takimi nazwami jak „Arka Świadectwa”, „Arka Boża”, „Arka Pańska”, „Pan spoczywający na cherubach”, czy „Arka Przymierza Pana Zastępów, który zasiada na cherubach”.

W Księdze Wyjścia tak oddany jest jej opis:

Pan tak przemówił do Mojżesza: Powiedz Izraelitom (…) I uczynią arkę z drewna akacjowego; jej długość będzie wynosiła dwa i pół łokcia; jej wysokość – półtora łokcia i jej szerokość półtora łokcia. I pokryjesz ją czystym złotem wewnątrz i zewnątrz, i uczynisz na niej dokoła złote wieńce. Odlejesz do niej cztery pierścienie ze złota i przymocujesz je do czterech jej boków: dwa pierścienie do jednego jej boku i dwa do drugiego jej boku. Rozkażesz zrobić drążki z drewna akacjowego i pokryjesz je złotem. I włożysz drążki te do pierścieni po obu bokach arki, by można było ją przenosić. Drążki pozostaną w pierścieniach arki i nie będą z nich wyjmowane. I włożysz do arki Świadectwo, które dam tobie. I uczynisz przebłagalnię z czystego złota; długość jej wynosić będzie dwa i pół łokcia, szerokość zaś – półtora łokcia; dwa też cheruby wykujesz ze złota. Uczynisz zaś je na obu krańcach przebłagalni. Jednego cheruba uczynisz na jednym krańcu, a drugiego cheruba na drugim krańcu przebłagalni. Uczynisz cheruby na krańcach górnych. Cheruby będą miały skrzydła rozpostarte ku górze i zakrywać będą swymi skrzydłami przebłagalnię, twarze zaś będą miały zwrócone jeden ku drugiemu. I ku przebłagalni będą zwrócone twarze cherubów. Umieścisz przebłagalnię na wierzchu arki, w arce zaś złożysz Świadectwo, które dam tobie. Tam będę się spotykał z tobą i sponad przebłagalni i z pośrodka cherubów, które są ponad Arką Świadectwa, będę z tobą rozmawiał o wszystkich nakazach, które dam za twoim pośrednictwem Izraelitom.

Tak więc Bóg przekazał Mojżeszowi szczegółowe wytyczne dotyczące konstrukcji arki, która miała zostać umieszczona w Przybytku Świadectwa, Miejscu Najświętszym. Do budowy przybytku oraz wszystkich rzeczy związanych z nim zostali przydzieleni mężczyźni biegli w rzemiośle m.in. Oholiab, zaś wykonawcą samej arki został Besaleel. Z kolei w Księdze Powtórzonego Prawa to Mojżesz zbudował arkę z drewna akacji. Jednakże księga ta nie oddaje już tak dokładnego opisu samej arki, jak uczyniono to w Księdze Wyjścia.

fot.domena publiczna Relief w katedrze w Auch

Jedno pozostało niezmienne. W arce złożono dwie tablice Świadectwa. Czy tylko one znajdowały się w tym wyjątkowym obiekcie? W Pierwszej Księdze Królewskiej i Drugiej Księdze Kronik jest zawarta informacja, iż za czasów Salomona po wniesieniu arki do sanktuarium świątyni, były w niej wyłącznie dwie tablice Przymierza. Jednakże w Liście do Hebrajczyków podano, iż oprócz kamiennych tablic z Dekalogiem, w arce przechowywano złote naczynie z manną oraz laskę Aarona. Jest to odniesienie do fragmentów z Księgi Wyjścia o naczyniu napełnionym omerem manny, które Aaron położył przed Świadectwem i Księgi Liczb, gdzie laskę Aarona złożono przed arką jako znak przeciw zbuntowanym. Ponadto w Księdze Powtórzonego Prawa Mojżesz nakazał lewitom położyć obok Arki Przymierza Księgę Prawa.

Dla Izraelitów arka była znakiem obecności Boga. Jednakże moc spowijająca ją mogła pozbawić życia osoby niepowołane do jej oglądania, dotykania lub narażające się na gniew Pana. Świadczy o tym przypadek ludzi z Bet-Szemesz, Uzzy, czy synów Aarona. Z drugiej strony okazała się wiele razy przydatna, jak to miało miejsce w czasie oblężenia Jerycha lub w trakcie przechodzenia Hebrajczyków przez wody Jordanu. Filistyni również przekonali się na własnej skórze, czym jest Arka Przymierza. Około połowy XI wieku p. n. e. zabrawszy ją z Eben-Haezer, po uprzednim pokonaniu Izraelczyków, przenieśli do Aszdodu i umieścili w świątyni swego boga Dagona. Jakże byli zdziwieni zauważywszy, iż posąg ich boga leży twarzą do ziemi przed Arką Pańską. Podnieśli go więc, lecz nazajutrz powtórzyła się sytuacja. Jednak tym razem „(…) głowa Dagona i obydwie dłonie leżały odcięte na progu” Ponadto Aszdod opanowała zaraza: „Ci, którzy nie umarli, byli dotknięci guzami”. Nic też nie dało przenoszenie arki z miasta do miasta, gdyż wszystkie kolejno dotykała karząca ręka Boga. Zdecydowano więc o zwrocie arki Izraelitom. Odesłano ją razem z darem pokutnym składającym się z pięciu złotych guzów i pięciu złotych myszy (sporządzono także podobizny myszy, ponieważ uznano je za roznosicielki zarazy). Natomiast liczba pięć odpowiadała pięciu miastom filistyńskim tj. Aszdod, Gaza, Aszkelon, Gat i Ekron.

Arkę tak skonstruowano, by dało się ją przenosić podczas wędrówek Hebrajczyków. Zaszczytu niesienia arki dostąpili Kehatyci, członkowie plemienia Lewiego. Jednak mogli ją nieść dopiero wtedy, gdy arcykapłan okrył ją zasłoną, pokrowcem ze skóry delfinów i tkaniną z fioletowej purpury. Gdyby jej bezpośrednio dotknęli lub przez chwilę patrzyli na nią, to by umarli. Natomiast sam arcykapłan mógł zbliżyć się do niej jeden raz w roku, w Dniu Przebłagania, po dokonaniu rytualnego oczyszczenia. Przy czym: „ Rzuci kadzidło na ogień przed Panem, tak iż obłok kadzidła okryje przebłagalnię, która jest na [Arce] Świadectwa. Dzięki temu nie umrze”.

Arka znajdowała się m.in. w Gilgal, Sychem, Betel, Szilo, Eben-Haezer (na czas walki z Filistynami), miastach filistyńskich, Bet-Szemesz, Kiriam-Jearim, domu Obed-Edoma z Gat, Jerozolimie.

W poszukiwaniu Arki Przymierza

Ostatnim pewnym miejscem, w którym znajdowała się arka była świątynia Salomona. Mowa na temat jej miejsca położenia jest jeszcze za panowania Jozjasza (640-609 r. p.n.e.). Wiadomo, że w czasach Jojakima i Jojakina naczynia domu Pańskiego zostały wywiezione do Babilonu. Jeśli znalazłaby się wśród nich arka, Hebrajczycy z pewnością lamentowaliby nad tym faktem, jak w przypadku zabrania jej przez Filistynów. Pozostaje jedna możliwość. Przyczyną takiego stanu rzeczy mogło być jakieś poważne w skutkach dramatyczne wydarzenie. Taka swego rodzaju katastrofa (postrzegana jako gniew Pana) przypada na 587 rok p. n. e., w którym to Chaldejczycy zdobyli i splądrowali Jerozolimę. Wśród swoich łupów wojennych najeźdźcy jednak nie uwzględnili arki. Są dwie możliwości – mogła zostać zniszczona podczas najazdu nieprzyjaciela, lub też kapłani zdołali ją przenieść w bezpieczne miejsce.
Powstało wiele teorii na temat miejsca ukrycia arki. Jedna z nich mówi o tym, że plemię Dżurhum odnalazło ją na górze Nebo i zabrało do Mekki. Zwolennicy tej teorii zainspirowali się Drugą Księgą Machabejską, w której jest zawarta informacja, iż arkę miał ukryć prorok Jeremiasz w pieczarze na górze Nebo. Inni twierdzą, że została umieszczona w tajnym korytarzu pod Kopułą na Skale. Znaleźli się i tacy, którzy są zdania, że ten niezwykły obiekt znajduje się w kościele Świętej Marii z Syjonu w Aksum. Z tym przekonaniem wiąże się legenda zawarta w Kebra Nagast (Chwała królów). Jeszcze inni sugerują się wzmianką z Apokalipsy Św. Jana.

fot.domena publiczna Arka przed murami Jerycha, obraz Jacques’a J. Tissota

Z kolei Tudor Parfitt, profesor hebraistyki w School for Oriental and African Studies w Londynie jest przekonany, iż odnalazł Arkę Przymierza, a raczej jej najwcześniej zachowaną kopię, obiekt pochodzący w prostej linii od niej. Miała znajdować się przez długi czasu w grocie Mavhogwe w górach MaSenna w pobliżu rzeki Limpopo. Stamtąd Harald von Sicard w latach czterdziestych ubiegłego wieku miał zabrać ją do muzeum w Bulawayo. Jednakże później szerzyły się pogłoski, iż zniknęła w niewyjaśnionych okolicznościach. Według tych doniesień ukryto ją w jaskini u podnóża Dumghe, w okolicy Mberengwe, a następnie przeniesiono w góry Soutpansberg. Ostatecznie Parfitt odnalazł ją w magazynie muzealnym w Harare w 2007 roku. Chodzi o ngoma lungundu, obiekt w kształcie bębna, który kapłani z klanu Buba, członkowie kapłańskiej kasty Lembów mieli przynieść z Izraela drogą wiodącą przez Sennę. Zdaniem Parfitta ngoma miało pod wieloma względami przypominać biblijną arkę z czasów Mojżesza. Podobnie jak arkę noszono je na drążkach wsuwanych w pierścienie. Nie mogło być postawione na ziemi. Kojarzono je ze śmiercią. Było siedzibą Boga. Traktowano je z lękiem i czcią.

Jest tylko jedno ale. Analizy radiowęglowe wykazały, iż ngoma z Harare powstało około 1350 roku. Według Parfitta jest ono kopią poprzedniej arki, która nie przetrwała do tegoż roku. Co więcej uważa, że kiedy ngoma jako narzędzie wojenne przestało spełniać swoją funkcję, tworzono następną jego kopię. Jednakże czy ngoma lungundu, bęben umarłych jest wierną kopią Arki Przymierza? Z pewnością jest to duży krok dla nauki, aby dociec prawdy.

Bibliografia:

1. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu ilustrowane zbiorami muzeów watykańskich. Biblia Tysiąclecia., pod red. Ks. Dynarski K. SAC, Przybył M., Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 2018.
2. Tora. Pięcioksiąg Mojżesza, tł. Cylkow I., Wydawnictwo Austeria, Kraków 2010.
3. Flawiusz J., Wojna żydowska, [ tł. Radożycki J. ] , Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 2016.
4. Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu, tom 1 i 2, Koehler L., Baumgartner W., Stamm J.J., red. nauk. wyd. polskiego Dec P., Oficyna Wydawnicza „ Vocatio”, Warszawa 2013.
5. Leksykon biblijny, Rienecker F., Maier G., red. nauk. wyd. polskiego Chrostowski W., Oficyna Wydawnicza „ Vocatio”, Warszawa 2001.
6. Ilustrowany przewodnik po Biblii, red. nauk. Chrostowski W., Wydawnictwo Reader’s Digest Przegląd Sp.z o.o., Warszawa 2003.
7. Fagan B.M., 70 wielkich tajemnic świata starożytnego, Niewyjaśnione zagadki odległej przeszłości [ tł. Turczyn – Zalewska H., Zarawska P.], Wydawnictwo Debit, Bielsko – Biała 2002.
8. Grierson R., Munro – Hay S., Arka Przymierza. Prawdziwa historia największej biblijnej relikwii [ tł. Kowalska A., Kuraszkiewicz K.O., Wydawnictwo Amber, Warszawa 2000.
9. Parfitt T., Arka Przymierza odnaleziona [ tł. Kowalska A., Kuraszkiewicz K.], Wydawnictwo Amber, Warszawa 2008.