Do czego może prowadzić przeludnienie miast? Naszych przodków 9000 lat temu popchnęło do mordowania sąsiadów

fot.Omar hoftun/CC BY-SA 3.0 Ruiny Çatalhöyük po pierwszych wykopaliskach.

Problem przeludnienia miast jest równie stary co… same miasta – przekonują badacze. Z najnowszych analiz wynika, iż już 9000 lat temu mieszkańcy jednej z pierwszych neolitycznych „metropolii”, żyli w takim tłoku, że do domów musieli wspinać się przez dachy, a w końcu zaczęli zabijać się nawzajem. Czy nam również to grozi?

Liczba ludzi na świecie alarmująco rośnie i – szczególnie w dużych metropoliach – zaczyna brakować dla nich miejsca. Jak się okazuje, nie jest to nowy problem. Najnowsze badania sugerują, że z przeludnieniem zmagali się również mieszkańcy pierwszych neolitycznych miast żyjący 9000 lat temu, a konsekwencje takiego stanu rzeczy były tragiczne.

Zatłoczone ulice, zabudowany każdy skrawek ziemi i konieczność wspinania się do domu… przez dach – tak wyglądała codzienność mieszkańców Çatalhöyük, jednego z pierwszych znanych miast położonego na obszarze dzisiejszej Turcji. W szczytowym momencie mieszkało tam aż 8000 osób – i choć współcześnie ta liczba nie robi wrażenia, to na ówczesne standardy była wręcz kolosalna.

Przyzwyczajeni do życia w niewielkich społecznościach neolityczni ludzie wraz z pojawieniem się dużych ośrodków miejskich stanęli przed nowymi wyzwaniami. Jak wykazały analizy przeprowadzone przez zespół badaczy pod przewodnictwem Clarka Spencera Larsena, antropologa z Ohio State University , już pierwsze „metropolie” były mocno przepełnione, co wywoływało u ich mieszkańców stres, który znajdował ujście w… przemocy. Naukowiec tłumaczy:

Ci ludzie żyli w tłoku i niezwykle trudnych warunkach. W bezpośrednim sąsiedztwie niektórych domów znajdowały się zagrody dla zwierząt oraz składowiska odpadów. Wywoływało to nie tylko poczucie braku przestrzeni i związany z tym stres, ale stanowiło też realne zagrożenie epidemiologiczne.

fot.Stipich Béla/CC BY-SA 3.0 Rekonstrukcja wnętrza typowego domu w Çatalhöyük.

Aby pomieścić taką liczbę ludzi, domy budowano bardzo blisko siebie, a mieszkańcy, żeby wejść do środka, musieli wspiąć się po drabinie na dach. Mieszkania były przeludnione i brudne (badacze znaleźli na ścianach ślady odchodów ludzkich i zwierzęcych), przez co w Çatalhöyük zaczęły rozprzestrzeniać się choroby zakaźne. Jednocześnie pojawił się problem kurczących się zasobów.

„Çatalhöyük stanowił jedną z pierwszych społeczności protomiejskich na świecie, a jego mieszkańcy na własnej skórze doświadczyli tego, co dzieje się, gdy przez dłuższy czas wielu ludzi gromadzi się na niewielkim obszarze” – wyjaśnia Larsen. Ośrodek zmienił się w beczkę prochu, która w końcu musiała wybuchnąć.

W szczątkach 742 osób, znalezionych podczas 25 lat wykopalisk na tym terenie, badacze odkryli ślady eskalacji przemocy w okresie, gdy miasto było najbardziej ludne. 25% analizowanych czaszek zostało uszkodzonych – za życia ich właścicieli – za pomocą niewielkich, kulistych pocisków, najprawdopodobniej glinianych, wyrzucanych z procy. Większość ofiar stanowiły kobiety. „Powinniśmy to traktować jako przestrogę tego, co może czekać również nas” – podsumowuje antropolog.

Społeczności ludzkie od najdawniejszych czasów zmagały się z problemem przemocy. Mógł się o tym przekonać m.in. zmarły niemal 2 tysiące lat p.n.e. tajemniczy człowiek z Leubingen, który prawdopodobnie padł ofiarą pierwszego zabójstwa politycznego w dziejach.