fot.domena publiczna Ujawnienie zbrodni katyńskiej wstrząsnęło Polakami. Anglicy jednak nie uwierzyli, że winni są Sowieci.

Niedługo po tym, jak świat dowiedział się o odkryciu masowych grobów oficerów polskich w Katyniu, Jan Nowak-Jeziorański został wysłany z poselstwem do Sztokholmu. Miał tam okazję przyjrzeć się zagranicznej prasie – i przeżyć „największy wstrząs” od początku wojny. Jak Anglicy zareagowali na sowiecką zbrodnię?

W Sztokholmie spragniony byłem nie tyle kontaktów z ludźmi, ile zorientowania się w ogólnej sytuacji wojskowej i politycznej. Szwecja stanowiła pod tym względem dogodny punkt obserwacyjny, dochodziła tu bowiem bez przeszkód prasa z Anglii. Zagłębiłem się po uszy w lekturze gazet londyńskich z ostatnich tygodni, w które zaopatrzył mnie uczynny Tadeusz Pilch.

Na pierwsze miejsce wysuwała się sprawa Katynia, komunikat Kukiela domagający się zbadania jej przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż, zerwanie  przez Moskwę stosunków dyplomatycznych z rządem polskim. Utworzeniearmii Berlinga pod patronatem Związku Patriotów Polskich nastąpiło w kilka dni po moim przybyciu do Sztokholmu. Reakcja prasy angielskiej na te wydarzenia była dla przybysza z Warszawy, żyjącego wraz z całym społeczeństwem w bezkrytycznym uwielbieniu Anglii, największym wstrząsem, jakiego doznałem od początku wojny.

„Oszczerstwo pod adresem sojusznika”

Poza nielicznymi wyjątkami gazety londyńskie zgodnym chórem kierowały głosy oburzenia, krytyki i potępienia nie pod adresem Rosji, jako strony podejrzanej o dokonanie masowego morderstwa na jeńcach wojennych, lecz przeciwko ofierze zbrodni, która ośmieliła się ujawnić poszlaki i domagać się ujawnienia prawdy.

Fakty przytoczone przez Polaków prasa bądź to pomijała, bądź też podawała w sposób tendencyjny, zaopatrując je w komentarze niepozostawiające w umysłach czytelników żadnych wątpliwości, że Katyń był dziełem Niemców i że rząd polski dopuszczał się oszczerstwa pod adresem sojusznika i równocześnie aktu bezprzykładnej głupoty politycznej.

fot.domena publiczna Czytając angielskie gazety, Jan Nowak-Jeziorański był wstrząśnięty. Co właściwie pisano o Katyniu?

Polacy oskarżeni zostali o naruszenie solidarności Sprzymierzonych wobec wspólnego wroga. Wystarczyło przekręcić gałkę aparatu radiowego, by przekonać się, że ten huraganowy atak nie znajdował wiernego odbicia w audycjach polskich BBC ani nawet Polskiego Radia. Społeczeństwo w Polsce mogło więc żyć dalej w świecie złudzeń, zdane wyłącznie na informacje przecedzone przez angielski filtr.

„Ani rząd, ani prasa im nie uwierzy…”

Najbardziej niepokoiły konsekwencje, które reakcje angielskie na Katyń i cały łańcuch dalszych wydarzeń muszą pociągnąć za sobą w Moskwie. Czy zachowanie się angielskiej opinii nie będzie tam uznane za wyraźną zachętę do realizowania ekspansywnych zamierzeń wobec Polski?

Związek Patriotów, armia Berlinga, podziemna PPR i Gwardia Ludowa wspierane propagandą radiostacji „Kościuszko” były pionkami w grze, której cele stawały się coraz bardziej przejrzyste. Wyjaśnienia niepokojących pytań szukałem w rozmowach z Tadeuszem Pilchem, najlepiej zorientowanym politycznie urzędnikiem poselstwa. Myślał trzeźwo i chodził po ziemi.

– Popełniał pan wielki błąd – powiedział – jeśli pan kiedykolwiek myślał, że Anglicy kierują się w polityce przesłankami etycznymi i szukaniem obiektywnej prawdy. Nawet gdyby strona polska przedstawiła nie poszlaki, lecz świadków i najbardziej niezbite dowody sowieckiej winy, ani rząd, ani prasa im nie uwierzy, albo będzie udawała, że nie wierzy.

Miniatura stanowi fragment książki Jana Nowaka-Jeziorańskiego „Kurier z Warszawy” (Znak 2019).

Anglicy chcą wygrać wojnę i wiedzą, że bez Rosji to się im nie uda. Poza tym dopóki nie ma na Zachodzie drugiego frontu, mają kompleks winy wobec sowieciarzy, na których spada największy ciężar wojny i strat ludzkich. Byłoby niebezpiecznym złudzeniem wyobrazić sobie, że Anglosasi poprą nas przeciwko Moskwie. Z ich punktu widzenia byłoby to samobójstwo.

Wywody Pilcha wydawały się proste i przekonywające. Narzucało się tylko  pytanie, dlaczego te same myśli nie nasunęły się Sikorskiemu, kiedy zdecydował się ogłosić podejrzenia skierowane przeciwko Sowietom.

Źródło:

Powyższy tekst stanowi fragment książki Jana Nowaka-Jeziorańskiego Kurier z Warszawy, wydanej nakładem wydawnictwa Znak Horyzont.

Tytuł, lead, ilustracje wraz z podpisami, wytłuszczenia oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst został poddany podstawowej obróbce redakcyjnej w celu wprowadzenia częstszego podziału akapitów.