fot.White House/domena publiczna Czy prezydentura Donalda Trumpa jest zagrożeniem dla amerykańskiej wolności?

Brexit. Wojna na Ukrainie. Prezydentura Trumpa w USA. Timothy Snyder już kilka lat temu przekonywał, by nie lekceważyć zachodzących na świecie zmian. Jesteśmy o krok od kolejnej wersji tyranii – twierdził. Dziś z jeszcze większą obawą patrzy na rozwój wydarzeń. Czy rzeczywiście powinniśmy bać się przyszłości?

„Wiek XX skończył się na dobre, a jego lekcje zapomniano. W Rosji, Europie i Ameryce narodziła się nowa postać polityki – nowa niewolność na nowe czasy” – pisze we wstępie swojej najnowszej książki „Droga do niewolności” Snyder. Amerykański historyk kontynuuje na jej łamach rozważania z wydanej w Polsce w 2017 roku pracy „O tyranii”. Tym razem zamiast poradnika oferuje jednak obszerną, wielowątkową analizę współczesności – a jego diagnoza jest jeszcze bardziej pesymistyczna. O ile bowiem wcześniej wypowiadał z nadzieją, że możemy uczyć się na błędach naszych poprzedników, teraz z przerażeniem konstatuje, że w dzisiejszych czasach myślenie historyczne właściwie zanikło.

Co to oznacza? „Być może prześlizgujemy się z jednej wizji czasu w drugą, gdyż nie dostrzegamy, jak kształtuje nas historia i jak my sami kształtujemy historię” – wyjaśnia historyk. Jego zdaniem już jakiś czas temu analiza faktów została zastąpiona przez „myślenie w kategoriach nieuchronności”, czyli przekonanie, że przyszłość to zaledwie przedłużenie teraźniejszości. Ludzie – przynajmniej na Zachodzie – uwierzyli Francisowi Fukuyamie, ostatniemu wpływowemu hegliście, że nastąpił koniec historii. I choć sam Fukuyama dawno już w to nie wierzy, Amerykanie i Europejczycy nie wyobrażają sobie, że coś tak naprawdę może się zmienić.

Takie postrzeganie rzeczywistości sprzyja intelektualnemu lenistwu. Jeszcze groźniejszy jest jednak inny rodzaj myślenia: ten, który zdominował współczesną Rosję i powoli przedostaje się także na Zachód. Chodzi o „myślenie w kategoriach wieczności”, które „stawia jeden naród w centrum cyklicznie powracającej historii męczeństwa”. Jak pisze Snyder: „czas nie jest już linią prowadzącą w przyszłość, lecz okręgiem przynoszącym bez końca te same zagrożenia z przeszłości”. Tu także fakty ustępują propagandzie, a nauka – wymyślonej przez władzę narracji.

Konsekwencje przejścia od nieuchronności do wieczności są, jak argumentuje Snyder, wręcz katastrofalne. W kolejnych rozdziałach „Drogi do niewolności” pokazuje, jak wrażliwa europejska i amerykańska demokracja jest powoli (i niemal bez naszej wiedzy!) demontowana. Przechodzimy od indywidualizmu do totalitaryzmu, od integracji do imperium, od prawdy do kłamstwa, od pozornej przynajmniej równości do oligarchii.

fot.Kremlin.ru/CC BY 4.0 Centralną postacią światowej polityki jest dla Snydera Władimir Putin.

Historyk skupia się przy tym najbardziej na przemianach zachodzących w Stanach Zjednoczonych. To one – zwłaszcza po tym, jak obywatele amerykańscy wybrali na prezydenta popieranego przez Rosję Donalda Trumpa – powoli stają się drugą Rosją. Snyder nie ma przy tym wątpliwości, że to sukces Putina, który strategię „cyberwojny” doprowadził do perfekcji.

Choć ramy książki – przejście od nieuchronności do wieczności – zakreślone są bardzo szeroko, trzeba podkreślić, że „Droga do niewolności” to przede wszystkim świetna publicystyka. Snyder wcale tego zresztą nie ukrywa, dedykując swoją pracę dziennikarzom śledczym, reporterom, którzy „podjęli ryzyko, aby zrozumieć”. To oni będą najlepszym źródłem wiedzy dla przyszłych historyków – przekonuje. Można sobie dopowiedzieć, że i jego książka ma spełniać ten sam cel: opowiadać o najnowszych wydarzeniach w sposób bezkompromisowy, otwarty i… podejrzliwy wobec dominujących przekazów medialnych.

Jako publicysta Snyder nie stara się też zachować dystansu wobec opisywanych przez siebie zjawisk. Może to irytować tych, którzy oczekiwali tradycyjnej, przynajmniej pozornie bezstronnej książki historycznej – ci po lekturze „Drogi do niewolności” pewnie poczują się rozczarowani. Wyraźnie widać bowiem, po której stronie barykady znajduje się autor. Nikt nie uzna go za wyborcę Trumpa i zwolennika Putina – wręcz przeciwnie, jego opinie przebijają się na każdej niemal stronie, czasem może wręcz przesadnie. Stronniczość – powiedzą jedni. Reszta doceni jednak intelektualną uczciwość historyka, który wie, o co walczy, i nie bez powodu za wzór bierze sobie Tukidydesa.

Polecamy najnowszą książkę Timothy’ego Snydera „Droga do niewolności” (Znak Horyzont 2019).

Nie każdy musi zgadzać się z pesymistycznym wydźwiękiem „Drogi do niewolności”. Można też z pewnością wytykać Snyderowi, jak każdemu, kto próbuje zaproponować globalną interpretację „na gorąco”, że analizuje tylko te zjawiska, które potwierdzają jego tezę. Czy naprawdę w ciągu ostatniej dekady nie wydarzyło się nic korzystnego z punktu widzenia zachowania demokracji?

Na pewno jednak warto potraktować tę książkę jako ostrzeżenie – historyk dobitnie pokazuje, że nic nie jest dane raz na zawsze, a wywalczone z trudem prawa i wolności można stracić. Jego wnikliwa, przekonująca analiza i jasny przekaz niewątpliwie stawiają go w gronie najciekawszych badaczy współczesności i teoretyków polityki. Dla każdego, kto chce zrozumieć dzisiejszą Rosę, Europę i Amerykę – to pozycja obowiązkowa.

Plusy

• przekonująca analiza najnowszych wydarzeń
• szeroka perspektywa, ukazująca przemiany w skali globalnej
• bezkompromisowe podejście do polityki

Minusy

• brak dystansu do opisywanych wydarzeń

Zgrzyty

• czasem zbyt daleko posunięta podejrzliwość, zwłaszcza wobec Moskwy

Metryczka

Autor: Timothy Snyder
Tytuł: „Droga do niewolności. Rosja – Europa – Ameryka”
Tłumacz: Bartłomiej Pietrzyk
Wydawca: Znak Horyzont
Oprawa: twarda
Liczba stron: 462
Rok wydania: 2019

Przejmująca diagnoza współczesności, wystawiona przez wybitnego historyka:

Timothy Snyder

Droga do niewolności

Wierzyliście, że wolność jest dana raz na zawsze? Myliliście się. Tracimy ją. Tu, teraz. Kolejna książka Timothy Snyder – Droga do niewolności Wierzyliśmy, że koniec zimnej wojny przyniesie ostateczne zwycięstwo demokracji i zapewni wolność przyszłym pokoleniom. Byliśmy naiwni. Autorytaryzm powrócił do Rosji i Putinowska oligarchia bogaczy znalazła sojuszników na całym świecie. Nacjonaliści, separatyści, radykałowie i kasta najbogatszych z pomocą cyberarmii dyktatora z Kremla oraz chciwych zachodnich technokratów potrafią skutecznie zagospodarować niezadowolenie – wydawałoby się – …

Sklep	Format	Zwykła cena	Cena dla naszych czytelników
paskarz.pl		49.90 zł	33.93 zł idź do sklepu »