Komunistyczny nacjonalizm. Kim byli "Partyzanci" skupieni wokół Mieczysława Moczara?

Łącznik między budynkiem przy Al. Jerozolimskich 28 a ul. Nowy Świat 15/17. Mozaika z roku 1964 przedstawiająca atak Gwardii Ludowej na Cafe Club tylko dla Niemców (fot. Panek, lic. GNU FDL)

fot.Panek, lic. GNU FDL Łącznik między budynkiem przy Al. Jerozolimskich 28 a ul. Nowy Świat 15/17. Mozaika z roku 1964 przedstawiająca atak Gwardii Ludowej na Cafe Club tylko dla Niemców (fot. Panek, lic. GNU FDL)

Nazwę komunistycznej koterii powstałej wokół ministra spraw wewnętrznych Mieczysława Moczara upowszechniły… media zgniłego zachodu, z Radiem Wolna Europa na czele. Do czego dążyli partyzanci? Jakie mieli poglądy? I jaki wpływ na wydarzenia marca 1968 roku?

PARTYZANCI – NIEFORMALNA GRUPA POLITYCZNA W PZPR, ZWANA TEŻ „ MOCZAROWCAMI ”, UKSZTAŁTOWANA NA POCZĄTKU LAT 60. WOKÓŁ ÓWCZESNEGO WICEMINISTRA SPRAW WEWNĘTRZNYCH MIECZYSŁAWA MOCZARA , od 1964 szefa tego resortu i prezesa Zarządu Głównego organizacji kombatanckiej Związek Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD).

Nazwa „partyzanci” została użyta po raz pierwszy 10 czerwca 1962 roku przez amerykańskiego korespondenta „New York Times’a” w Warszawie Arthura Olsena w artykule z okazji dwudziestej rocznicy powstania PPR i powtórzona w sierpniu 1962 roku przez francuskiego korespondenta dziennika „Le Monde” w Warszawie Philippe’a Bena. Do upowszechnienia tego określenia przyczynił się cykl audycji Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, nadawany od 30 czerwca 1963 roku.

Partyzanckie tradycje

Swą nazwą grupa nawiązywała do faktu, że jej czołowi przedstawiciele, m.in. ówczesny wiceminister obrony narodowej Grzegorz Korczyński, wiceminister spraw wewnętrznych Franciszek Szlachcic, komendant główny Milicji Obywatelskiej Tadeusz Pietrzak oraz sam Moczar, lata okupacji hitlerowskiej spędzili w kraju, walcząc w szeregach komunistycznej partyzantki (Gwardii Ludowej, a następnie Armii Ludowej), co w mniemaniu samych „partyzantów” miało ich pozytywnie odróżniać od tych działaczy komunistycznych, którzy przybyli do Polski ze Związku Radzieckiego – jak sami mówili – w „szarych wojskowych szynelach”.

fot. domena publiczna Mieczysław Moczar (fot. domena publiczna)

Grupa ta, wspierana przez środowisko młodszych wiekiem działaczy politycznych, zwanych „patriotami”, a także przez liczne grono pisarzy (m.in. Romana Bratnego, Bohdana Czeszkę, Jana Dobraczyńskiego, Zbigniewa Załuskiego i Wojciecha Żukrowskiego), głosiła hasła będące swoistą mieszaniną komunizmu i nacjonalizmu, odwołując się przy tym instrumentalnie do dość bezkrytycznie pojmowanej polskiej tradycji patriotycznej.

Polityka antyżydowska

W walce o zwiększenie swoich wpływów politycznych „partyzanci” dążyli do usunięcia ze stanowisk partyjnych i państwowych osób pochodzenia żydowskiego, zarzucając im nielojalność wobec państwa polskiego, a w Marcu ’68, wykorzystując wpływy w środowisku dziennikarskim, rozpętali brutalną kampanię oszczerstw przeciwko wywodzącym się ze środowiska tak zwanych „komandosów” przywódcom protestów studenckich.

Grupa ta podejrzewana była o chęć odsunięcia od władzy ekipy Władysława Gomułki, ostatecznie jednak przegrała rywalizację z „technokratami” i rozpadła się na początku lat 70. Wówczas część dawnych zwolenników Moczara utworzyła koterię „franciszkanów”.

Źródło:

Powyższy tekst ukazał się pierwotnie jako jedno z haseł Abecadła PRL-u. Pozycja autorstwa Zdzisława Zblewskiego została opublikowana nakładem wydawnictwa Znak w 2008 roku.

Tytuł, lead, ilustracje wraz z podpisami, wytłuszczenia, podział akapitów oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst poddano podstawowej obróbce redakcyjnej.