Maria Dulębianka na fotografii portretowej

XIX-wieczne kobiety wcale nie były pozbawione praw politycznych, prawa głosu czy nawet prawa do kandydowania na polityczne stanowiska. Miały je i dotyczyło to także Polek. Choć tylko w jednym z trzech zaborów.

Znana z napuchniętej do granic absurdu biurokracji i z zawiłych, nieżyciowych przepisów Austria także w zakresie prawa wyborczego dawała popis ociężałości, chaosu i legalistycznego przerostu formy nad treścią.

W Imperium Habsburgów obowiązywał skomplikowany system, dzielący wyborców na kilka grup, zależnie od ich majątku ziemskiego, wykształcenia, zajmowanych stanowisk czy też wysokości płaconych podatków. Idea była taka, by wartość głosu powiązać z rzekomą wartością człowieka, który go oddawał.

Do wyborów dopuszczano tylko ludzi wystarczająco zamożnych, wpływowych i wyedukowanych. A ponieważ kryteriami były pieniądz i status, toteż twórcom ordynacji nawet nie przyszło do głowy, by wprowadzać dyskryminację ze względu na płeć. Nikt się przecież nie bał politycznych aspiracji dystyngowanych arystokratek czy dziedziczek fortun…

Wykształcone, majętne… głosujące

Wielkim właścicielkom ziemskim wolno było głosować, choć nie osobiście, a przez pośredników. Podobne prawo miały też kobiety posiadające udziały w przedsiębiorstwach.

Budynek wiedeńskiego parlamentu na pocztówce z ok. 1900 roku.

Przepisy te obowiązywały od połowy XIX stulecia w wyborach do Rady Państwa – a więc nadrzędnego parlamentu w Wiedniu. Na tym wszak równouprawnienie się nie kończyło. Wyrosły z feudalizmu system wyborczy – nazywany systemem kurialnym – stosowano także w wyborach do obradującego we Lwowie galicyjskiego Sejmu Krajowego.

Tutaj sytuacja była nawet bardziej skomplikowana. Poszczególne grupy wyborców niekoniecznie głosowały, a raczej oddawały głosy na elektorów, którzy dopiero mieli wziąć udział w zasadniczym głosowaniu… Mniejsza o szczegóły. Ważne, że także w Galicji panie mogły przystępować do wyborów na równi z mężczyznami. Dotyczyło to nie tylko magnatek, ale też kobiet wykształconych, posiadających odpowiednio sklasyfikowane włości czy też należących do „dwóch trzecich najwyżej opodatkowanych członków danej gminy”.

„Polki są w posiadaniu wszelkich praw politycznych”

Już pod koniec lat 60. XIX stulecia, gdy ruch sufrażystowski ledwie zaczynał raczkować w Wielkiej Brytanii, jeden z posłów do Sejmu Krajowego, niejaki Maurycy Kraiński, opowiadał z dumą na sali plenarnej:

Ordynacja wyborcza nie robi różnicy co do płci przy głosowaniu. Kobiety miały prawo głosowania i wybierania. Z statutu krajowego i ordynacji wyborczej wypływa, że kobiety nie tylko mogą zajmować krzesło poselskie, ale nawet być wybrane do Rady Państwa.

Poznaj losy kobiet, które zdobyły dla Polski niepodległość, a dla siebie – wolność, prawa wyborcze i godność, której zawsze im odmawiano. Najnowsza książka Kamila Janickiego „Niepokorne damy. Kobiety, które wywalczyły niepodległą Polskę” już dostępna w przedsprzedaży!

Dalej deputowany podkreślił jeszcze, że Polki są – i od dłuższego czasu były – „w posiadaniu wszelkich praw politycznych, o które płeć piękna w Anglii dziś tak usilnie się ubiega”. Skądinąd doskonale wiadomo, że uprawnienia wcale nie stanowiły teoretycznej ciekawostki. Galicyjskie kobiety naprawdę głosowały. Na tym tle wyniknął nawet spory skandal.

Jak pisze Stanisław Pijaj w pracy poświęconej prawom kobiet w Austro-Węgrzech, w 1884 roku złożono protest w sprawie wyboru pewnego posła. Jego przeciwnicy znaleźli na liście wyborców cały szereg pań i zaczęli argumentować, że zostały one dopuszczone do głosu nielegalnie, co zaburzyło ostateczny wynik.

W sprawie wypowiedział się Wydział Krajowy, a więc kilkuosobowe grono, stanowiące organ wykonawczy parlamentu. Następnie temat trafił pod obrady pełnego Sejmu Krajowego, a wreszcie – przed naczelny Trybunał Państwa, czyli odpowiednik dzisiejszego Trybunału Konstytucyjnego czy Sądu Najwyższego. Każda z instancji wydawała identyczny wyrok: kobietom wolno było głosować, a oddane przez nich głosy były w pełni ważne. Tego, że ich decyzja zaważyła na wyniku wyborów, nie wolno było kwestionować.

Portret posła Maurycego Kraińskiego i sala posiedzeń Sejmu Krajowego podczas obrad.

Demokracja tylko dla meżczyzn

Polki z Galicji odniosły niekwestionowany sukces. Tyle tylko, że… już jeden z ostatnich. Władze Austrii stopniowo ulegały postulatom, by archaiczny system wyborczy zastąpić takim, który miałby choć po części walory demokracji.

W 1896 roku wprowadzono nową „kurię” dla przedstawicieli ludu, zwyczajnych chłopów, ludzi nieuprzywilejowanych. Miliony zyskały prawo udziału w życiu politycznym. Ale postępy czynione przez mężczyzn łączyły się też z lawinowymi stratami dla kobiet. W „kurii powszechnej” paniom już wprost zakazano głosować. A parę lat później zaczęto pracować nad zupełnie nową ordynacją, dającą prawa wyborcze wszystkim obywatelom powyżej dwudziestego czwartego roku życia. Z tym, że właśnie obywatelom, a nie obywatelkom.

Za ustawą głośno agitowali austriaccy socjaliści, żądający od koleżanek, by te odsunęły się na bok, poparły zmiany, a do własnych postulatów wróciły w jakiejś bliżej nieokreślonej przyszłości. Ordynacja została zatwierdzona i weszła w życie w roku 1907. W chwili, gdy sprawa równości płci zataczała na świecie coraz szersze kręgi, kobiety zupełnie straciły prawa w tym jednym miejscu, w którym je dotąd posiadały.

Strona tytułowa politycznego manifestu Marii Dulębianki pt. Polityczne stanowisko kobiety.

Pierwsza kandydatka na posła

Panie mogły nadal głosować tylko w wyborach lokalnych, do Sejmu Krajowego, choć i w tym zakresie spodziewano się szybkiej zmiany regulacji. Na fali narastającego niezadowolenia nie tylko wiele kobiet poszło na wybory, ale też jedna z nich zdecydowała się kandydować do parlamentu. Była to Maria Dulębianka – postępowa pisarka i publicystka, od dawna krytykująca „bałamutne, mętne i bezmyślne” nawoływania, by panie nie pchały się do polityki.

Kandydaturę feministki wysunięto w ostatnim momencie, na zaledwie dziesięć dni przed wyborami. Maria nie miała czasu agitować. Zresztą, nie było nawet pewne, czy wolno jej to robić. Wprawdzie kobiety w Imperium Habsburgów przez kilka dekad dysponowały prawem głosu, ale zarazem w kraju obowiązywała ustawa zabraniająca im udziału w „spotkaniach politycznych” oraz tworzenia „towarzystw politycznych”.

Damskiej inicjatywy nie poparli nawet socjaliści, nie mówiąc o przedstawicielach prawicy. Mimo to mało znana Dulębianka uzyskała ponad pięćset głosów. Naprawdę wiele, biorąc pod uwagę wszystkie przeciwności.

***

Przekonywano je, że są słabe, chwiejne, pozbawione właściwej tylko mężczyznom determinacji oraz siły. Nie uwierzyły. Poznaj losy kobiet, które zdobyły dla Polski niepodległość, a dla siebie – wolność, prawa wyborcze i godność, której zawsze im odmawiano. Najnowsza książka Kamila Janickiego „Niepokorne damy. Kobiety, które wywalczyły niepodległą Polskę” już dostępna w przedsprzedaży. W naszej księgarni zamówisz ją 25% taniej.

Kamil Janicki

Niepokorne damy

Niepokorne damy. Kobiety, które wywalczyły niepodległą Polskę. Przekonywano je, że są słabe, chwiejne, pozbawione właściwej tylko mężczyznom determinacji oraz siły. Nie uwierzyły.Olka na niebezpieczeństwo patrzyła z pogardą. Zarządzała tajnym arsenałem, w którym trzymano tysiące sztuk broni. Szmuglowała karabiny, rewolwery i prowizoryczne bomby. Gdy inni stchórzyli, ona osobiście przerzuciła przez granicę setki tysięcy rubli zrabowanych z pociągu. Igrała z carską ochraną i z niemiecką policją. Zawsze o krok przed wrogiem.Maria niezwykły szyk i grację łączyła z żelazną wolą i niezłomną …

Sklep	Format	Zwykła cena	Cena dla naszych czytelników
paskarz.pl		44.90 zł	22.45 zł idź do sklepu »

Bibliografia:

Artykuł powstał w oparciu o materiały i literaturę zebrane przez autora podczas prac nad książką „Niepokorne damy. Kobiety, które wywalczyły niepodległą Polskę”. Pełna bibliografia w książce, poniżej wybrane pozycje:

M. Abram, Aktywizacja polityczna kobiet polskich na przełomie XIX i XX wieku [w:] Humanistyka i płeć, t. III: Publiczna przestrzeń kobiet. Obrazy dawne i nowe, red. E. Pakszys, W. Heller, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1999.

1. J. Adams, Women & the Vote. A World History, Oxford University Press, Oxford 2014.
2. B. Czajecka, „Z domu w szeroki świat…”. Droga kobiet do niezależności w zaborze austriackim w latach 1890-1914, Universitas, Kraków 1990.
3. M. Dulębianka, Polityczne stanowisko kobiety, Biblioteka Równouprawnienia Kobiet, Warszawa 1908.
4. W. Najdus, O prawa obywatelskie kobiet w zaborze austriackim [w:] Kobieta i świat polityki. Polska na tle porównawczym w XIX i na początku XX wieku, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, DiG, Warszawa 1994.
5. S. Pijaj, Nie tylko Maria Dulębianka. Uwagi na temat praw wyborczych kobiet w monarchii habsburskiej i korzystania z nich [w:] Człowiek, społeczeństwo, źródło. Studia dedykowane profesor Jadwidze Hoff, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2014.
6. A. Próchnik, Kobieta w polskim ruchu socjalistycznym, Spółdzielnia Wydawnicza „Wiedza”, Warszawa 1948.
7. Stenograficzne sprawozdania drugiego peryodu drugiej sesyi Sejmu krajowego Królestwa Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkim Księstwem Krakowskiem w roku 1868, Sejm Krajowy, Lwów 1868.