"Jedna z najciekawszych inicjatyw społecznych Października '56". Czym był eksperyment sądecki?

fot.DzidekLasek, lic. CC0 Nowosądecki ratusz (fot. DzidekLasek, lic. CC0)

Władza w ręce lokalnej inteligencji, gospodarcza autonomia i usunięcie aparatczyków przywiezionych w teczce z Warszawy. W warunkach PRL-u „eksperyment sądecki” zwyczajnie nie mógł się udać.

Eksperyment sądecki to podjęty na fali przemian Października ’56 eksperyment administracyjny, polegający na przyznaniu Sądecczyźnie prawa do autonomicznego rozwoju regionalnego, a co za tym idzie – na przekazaniu władzom lokalnym w Nowym Sączu (Powiatowej Radzie Narodowej) szerszych niż do tej pory uprawnień decyzyjnych.

Jednym z inicjatorów tego eksperymentu był dziennikarz „Po prostu” Władysław Godek, który w 1955 roku opublikował w tym tygodniku artykuł Sądecki tor przeszkód. Przedstawił w nim trudną sytuację nowosądeckich środowisk inteligenckich, odsuniętych od wpływu na bieg spraw lokalnych przez często narzuconych z zewnątrz („przywiezionych w teczce”) aparatczyków, i wezwał do przełamania środowiskowej apatii poprzez aktywne angażowanie się małomiasteczkowych elit w działalność samorządową.

Od idei do realizacji. Jak skończył się eksperyment sądecki?

Idea autonomicznego rozwoju regionu nowosądeckiego bardzo szybko znalazła gorące poparcie jego mieszkańców, stając się w styczniu 1957 roku głównym tematem prowadzonej na tamtym terenie kampanii wyborczej do Sejmu, ostatecznie jednak Uchwała w sprawie rozwoju gospodarczego miasta i powiatu Nowy Sącz oraz rozszerzenia uprawnień terenowych organów władzy państwowej na tym terenie została podjęta przez Radę Ministrów dopiero 9 maja 1958 roku, a więc już po przeprowadzonych 2 lutego tego roku drugich po wojnie wyborach do rad narodowych.

fot.Ffolas, CCA-SA 3.0 Pl Ruiny nowosądeckiego zamku (fot. Ffolas, CCA-SA 3.0 Pl)

W rzeczywistości jednak, pomimo szumnych zapowiedzi prasowych, wiele podstawowych założeń eksperymentu sądeckiego nie weszło w życie, a przekazane władzom lokalnym uprawnienia okazały się niewystarczające do zapewnienia Sądecczyźnie autonomii rozwojowej. W szczególności nie zadbano o zapewnienie źródeł finansowania różnego rodzaju inicjatyw oddolnych, dlatego były one realizowane głównie w „czynie społecznym”.

Na początku lat 60. ekipa gomułkowska stopniowo wycofała się z kontynuowania eksperymentu, przypieczętowując niepowodzenie jednej z najciekawszych inicjatyw społecznych Października ’56.

Źródło:

Powyższy tekst ukazał się pierwotnie jako jedno z haseł Abecadła PRL-u. Pozycja autorstwa Zdzisława Zblewskiego została opublikowana nakładem wydawnictwa Znak w 2008 roku.

Tytuł, lead, ilustracje wraz z podpisami, wytłuszczenia, podział akapitów oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst poddano podstawowej obróbce redakcyjnej.