fot.Margedon, lic. CC BY-SA 3.0 Pomnik Ofiar Grudnia 1970 w Elblągu na pl. Solidarności (fot. Margedon, lic. CC BY-SA 3.0)

Do akcji przeciwko robotnikom włączono regularne jednostki wojskowe. 17 grudnia rano doszło do masakry przed stocznią w Gdyni, a dzień później strajki i manifestacje zostały stłumione przy użyciu wojska, w tym nawet oddziałów pancernych. Decyzje wydawał osobiście Władysław Gomułka.

„Janek Wiśniewski padł” to wielokrotnie powtarzający się refren Ballady o Janku Wiśniewskim, opowiadającej o masakrze robotników Wybrzeża, dokonanej w grudniu 1970 roku na rozkaz rzekomo robotniczej partii. Bohaterem pieśni jest młody chłopak, który – zastrzelony – niesiony jest na drzwiach przez swoich kolegów.

Czego spodziewały się władze?

Wydarzenia grudniowe wywołane zostały przez podwyżkę cen żywności ogłoszoną w sobotę 12 grudnia 1970 roku. Władze spodziewały się gwałtownych reakcji społeczeństwa. Wskazywała na to zarówno skala podwyżki, jak i fakt, że wprowadzano ją w momencie, gdy w większości domów rozpoczęto przygotowania do świąt Bożego Narodzenia, co oczywiście oznaczało zwiększone zakupy żywności.

Do wszystkich organizacji partyjnych rozesłano list tłumaczący konieczność wprowadzenia podwyżek, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (MSW) powołało zawczasu specjalny sztab kryzysowy i zarządziło stan pogotowia w podległych sobie jednostkach. Nie spodziewano się jednak tak ostrego protestu.

W poniedziałek zastrajkowała Stocznia Gdańska im. Lenina, a po niej większość zakładów Trójmiasta. Protestujący wyszli na ulice, doszło do pierwszych starć z milicją. Następnego dnia (15 grudnia) siły porządkowe użyły broni, co osobiście zlecił I sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (KC PZPR), Władysław Gomułka.

fot.domena publiczna Pomnik Ofiar Grudnia 1970 w Szczecinie (tzw. Anioł Wolności), fot. domena publiczna.

50 zabitych, ponad 1000 rannych, 3000 aresztowanych

Do akcji przeciwko robotnikom włączono regularne jednostki wojskowe. 17 grudnia rano doszło do masakry przed stocznią w Gdyni, a dzień później strajki i manifestacje zostały stłumione przy użyciu wojska, w tym nawet oddziałów pancernych. Ślady tej wojny z własnym narodem słychać w Balladzie: „Na drzwiach ponieśli go Świętojańską, naprzeciw glinom, naprzeciw tankom. To partia strzela do robotników. Janek Wiśniewski padł”.

Zginęło co najmniej 50 osób, 1165 (według oficjalnych danych) zostało poważnie rannych, blisko 3 tysiące aresztowano. Janek Wiśniewski stał się symbolem ofiar przemocy.

Bardzo popularna Ballada stała się częścią śpiewnika narodowego Polaków. W wykonaniu Krystyny Jandy znalazła się w filmie Andrzeja Wajdy Człowiek z żelaza (1981). W sposób karykaturalny wykorzystano ją także w filmie Psy Władysława Pasikowskiego (1992), gdzie w jednej z pierwszych scen kilku pijanych byłych „ubeków” niesie swojego najbardziej pijanego kolegę, śpiewając właśnie Balladę o Janku Wiśniewskim.

Źródło:

Powyższy tekst ukazał się pierwotnie jako jedno z haseł Leksykonu polskich powiedzeń historycznych. Pozycja autorstwa Macieja Wilamowskiego, Konrada Wnęka i Lidii A. Zyblikiewicz została opublikowana nakładem wydawnictwa Znak w 1998 roku.

Tytuł, lead, ilustracje wraz z podpisami, wytłuszczenia, podział akapitów oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst poddano podstawowej obróbce redakcyjnej.