fot.domena publiczna Adam Kazimierz Czartoryski (fot. domena publiczna)

Ostro krytykował rządy saskie w Polsce, a przez pewien czas widziano w nim nawet kandydata na nowego polskiego króla. Co Adam Kazimierz Czartoryski zrobił dla kraju? I dlaczego nazwał swoją ojczyznę „karczmą zajezdną”?

„Karczma zajezdna” to określenie, którym posłużył się książę Adam Kazimierz Czartoryski (1734– 1823), opisując sytuację Polski w czasach króla Augusta III.

Przez Polskę przechodziły wówczas często, pustosząc ją, wojska ościenne. Walczący zachowywali się na ziemiach polskich jak w karczmie, „w której gospodarować może każdy, kto tylko ma siłę i pieniądze”.

Książę Czartoryski był jednym z najznamienitszych arystokratów polskich swoich czasów. Przez jakiś czas był nawet kandydatem „Familii” (magnackie stronnictwo reformatorskie) na króla Polski. Należał później do grupy polityków skupionych wokół Stanisława Augusta Poniatowskiego. Generał ziem podolskich, pełnił także funkcję marszałka sejmu w 1764 roku.

Od 1768 roku był komendantem Szkoły Rycerskiej (założonej w 1765 roku przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego pierwszej w Polsce szkoły państwowej). To on w 1774 roku opracował Katechizm kadecki – zbiór wskazań z zakresu etyki indywidualnej i obywatelskiej, przeznaczony dla uczniów szkoły.

fot.domena publiczna Szkoła Rycerska, której komendantem był Czartoryski (fot. domena publiczna)

Będąc członkiem Komisji Edukacji Narodowej, zajmował się także kwestią wychowania i kształcenia dziewcząt. Zwolennik reform Sejmu Wielkiego i Konstytucji 3 maja, odmówił przystąpienia do konfederacji targowickiej. Po 1795 roku osiadł w Puławach, gdzie jego żona, Izabella z Flemingów stworzyła jeden z głównych ośrodków kulturalnych na ziemiach polskich.

Sam książę był komediopisarzem, teoretykiem i krytykiem literackim, patronował pracom Samuela Bogumiła Lindego nad Słownikiem języka polskiego.

Źródło:

Powyższy tekst ukazał się pierwotnie jako jedno z haseł Leksykonu polskich powiedzeń historycznych. Pozycja autorstwa Macieja Wilamowskiego, Konrada Wnęka i Lidii A. Zyblikiewicz została opublikowana nakładem wydawnictwa Znak w 1998 roku.

Tytuł, lead, ilustracje wraz z podpisami, wytłuszczenia, podział akapitów oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst poddano podstawowej obróbce redakcyjnej.