Jan IV (Janusz IV) (ur. między 1426 a 1430, zm. po 28 października 1495 a przed 21 lutego 1497) – książę oświęcimski i gliwicki, trzeci, najmłodszy syn Kazimierza oświęcimskiego (ok. 1396 – 1433/34) i Anny, córki Henryka VIII zwanego Wróblem, księcia głogowsko-żagańskiego. Pochodził z linii Piastów cieszyńsko-oświęcimskich. Po osiągnięciu pełnoletności dokonał z braćmi, Wacławem (ok. 1415/1418 – 1465) i Przemysławem (zm. 1484), podziału dzielnicy ojcowskiej – księstw Oświęcimia, Toszka i Zatora. Na mocy podziału przeprowadzonego 19 stycznia 1445 r. przez księcia opawskiego Mikołaja uzyskał we władanie księstwo oświęcimskie. Ziemie należące do Jana i jego braci wchodziły w zakres planów rewindykacyjnych Korony Polskiej w stosunku do Śląska.

W 1452 r. poniósł dotkliwe straty z powodu walk granicznych toczonych przez Piotra Szafrańca, podkomorzego krakowskiego, z załogami śląskimi z Oświęcimia i Toszka, które trudniły się napadami i rabunkiem kupców krakowskich jadących z Wrocławia. Jan i jego brat Przemysław zostali przy tym zmuszeni do wypłaty odszkodowań i złożenia wadium 2000 florenów. W 1453 r. wojska króla polskiego oblegały Oświęcim. W myśl układu zawartego 7 czerwca 1453 r. Jan przekazał zamek oświęcimski Janowi z Czyżowa, kasztelanowi krakowskiemu, zobowiązał się do uiszczenia wysokiego odszkodowania, przyjęcia warunków zakupu księstw oświęcimskiego przez Polskę i złożenia hołdu Kazimierzowi IV Jagiellończykowi. Hołd lenny na rzecz Korony Polskiej złożył w 1454 r. Ze sprzedażą księstwa zwlekał do 1457 r.

Ostatecznie traktatem z 21 lutego 1457 r. odstąpił ziemię oświęcimską Kazimierzowi Jagiellończykowi, otrzymując w zamian kwotę 50 tys. grzywien, którą król wypłacał mu ratami przez wiele lat. Po utracie księstwa nabył od brata połowę Gliwic. Po raz pierwszy z tytułem księcia gliwickiego pojawił się 11 maja 1464 r. , gdy domagał się od króla polskiego wypłaty reszty pieniędzy za sprzedaż Oświęcimia. W 1471 r. uczestniczył w Pradze w koronacji na króla Czech Władysława II Jagiellończyka i był później jego wasalem. Był dwukrotnie żonaty: z nieznaną bliżej Katarzyną, a następnie z Barbarą (zm. ok. 1510-1511), córką Mikołaja, księcia karniowskiego, z którą miał córkę Helenę, wydaną za Jerzego z Selberka.

Autor hasła:

Autor hasła:

Andrzej Kamieński – doktor habilitowany, historyk specjalizujący się w historii nowożytnej, związany z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk. Autor wielu publikacji poświęconych m. in. dynastii Hohenzollernów. Współautor „Słownika władców Europ średniowiecznej”, „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej” oraz „Słownika władców polskich”.

Źródło:

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców polskich (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.