fot.Jean Clouet/domena publiczna Portret Franciszka I Walezjusza.
Franciszek I de Valois (ur. 12 IX 1494 w Cognac, zm. 31 III 1547 w Rambouillet) – król Francji w latach 1515–1547 z dynastii Walezjuszy. Syn Karola, hrabiego ď Angoulême, i Ludwiki Sabaudzkiej. Ożeniony: w 1514 roku z Klaudią Francuską (zm. 1524), córką Ludwika XII, króla Francji, i powtórnie w 1530 roku z Eleonorą, córką Filipa Pięknego, księcia Burgundii i króla Kastylii, siostrą cesarza Karola V. Pozostawił potomstwo tylko z pierwszego małżeństwa: Luizę (1515–1517); Karolinę (1516–1524); Franciszka (1517–1536); Henryka (1519–1559), od 1547 roku króla Francji (jako Henryk II); Magdalenę (1520–1537), wydaną za Jakuba V, króla Szkocji; Karola ď Angoulême, księcia Orleanu (1522–1545); Małgorzatę (1523–1574), wydaną za Emanuela Filiberta, księcia Sabaudii. Pochowany w Saint-Denis.
Od początku panowania kontynuował rozpoczęte przez swoich poprzedników tzw. wojny włoskie. Świetne zwycięstwo pod Marignano (14 IX 1515) nad walczącymi w służbie Maksymiliana Sforzy i sprzymierzonymi z cesarzem Szwajcarami pozwoliło mu opanować księstwo Mediolanu. We Fryburgu został podpisany (1516) francusko-szwajcarski wieczysty pokój (respektowany do dzisiaj).
Mniej sukcesów odniósł we wzmagającej się rywalizacji z Habsburgami o hegemonię w Europie. Po elekcji Karola V na tron Rzeszy w 1519 roku (kandydatura Franciszka I została odrzucona) dom austriacki okrążył Francję. Kluczowe w tym konflikcie Włochy stały się głównym terenem długotrwałej wojny, prowadzonej przez Franciszka I ze zmiennym szczęściem. W 1525 roku (24 II) król Francji doznał druzgocącej klęski pod Pawią i dostał się do cesarskiej niewoli. Po trzech latach powrócił do Francji i wspierany przez Ligę z Cognac (1526) kontynuował wojnę z Karolem V, w której pokój w Cambrai w 1529 roku (tzw. paix des Dames, zawarty w jego imieniu przez matkę Ludwikę Sabaudzką), okazał się tylko nietrwałym kompromisem (jego wyrazem był m.in. ślub Franciszka I z siostrą cesarską).
Po 1525 roku szukał nowych antyhabsburskich sprzymierzeńców, również poza kręgiem państw katolickich: na Węgrzech (traktat z Janem Zápolyą, 1528), pośród protestanckich książąt Rzeszy (protektorat nad związkiem szmalkaldzkim, 1532), w Turcji (traktat z 1536), z królem duńskim Chrystianem III (1542–1544), łamiąc tradycyjne pojmowanie Europy jako Respublica Christiana. Kolejne fazy wojny zakończył traktat z Crépy-en-Laonnois w 1544 roku; nie zamykał on jednak konfliktu francusko-habsburskiego i nie przyniósł Walezjuszowi oczekiwanych włoskich nabytków.
W polityce wewnętrznej Franciszek I przyczynił się do umocnienia władzy królewskiej. Starał się kontrolować i ograniczać władzę wielkich rodów, wpływać na prace parlamentów (sprawy sądownicze) i administracji. Nakazał wprowadzenie języka francuskiego jako narodowego do akt urzędowych (1539). Utworzył stały skarb i wojsko. Dokończył zjednoczenia kraju (inkorporacja Bretanii 1532 i Sabaudii 1536).
Bardzo korzystny konkordat boloński zawarty z papieżem Leonem X (1516) pozwolił podporządkować (aż do końca ancien régime’u) Kościół katolicki we Francji osobie monarchy. Poczałkowo tolerancyjny wobec rodzącego się protestantyzmu, w późniejszych latach swego panowania (po aferze antykatolickich plakatów, 1534) – odmiennie niż w polityce zagranicznej – stał się zwolennikiem krwawych represji wobec heretyków (m.in. rzeź skalwinizowanych waldensów 1545, wyroki na protestantów z Meaux 1546).
Franciszek I zapisał się jednak przede wszystkim jako wielki mecenas kultury i sztuki. Jego dwór stał się ośrodkiem skupiającym pisarzy, uczonych, artystów. Wspierała go w tej aktywności jego siostra Małgorzata Nawarska. Franciszek I założył Kolegium wykładowców królewskich (1530), późniejsze Collège de France, ufundował bibliotekę, propagował języki klasyczne – łacinę, grekę, także hebrajski, wprowadził do Francji włoski humanizm (był wielbicielem Pertrarki) i renesans, „ściągnął” zza Alp m.in. Leonarda da Vinci i Benvenuta Celliniego. Z jego polecenia powstały zamki Chambord, Villers-Cotterêts, Saint-Germain-en-Laye, a Blois i Fontainebleau zostały przebudowane i ozdobione w duchu włoskiego odrodzenia. Portretowali go współcześnie Tycjan oraz Jean i François Clouet.
Nagrobek króla w bazylice Saint-Denis (1547) ozdobiły sceny bitwy pod Marignano. Jego postać pojawia się w XIX wieku w literaturze u Wiktora Hugo (Król się bawi), a w ślad za nią i w operze Giuseppe Verdiego (Rigoletto). Jest to obraz tego Franciszka I, który utrwalił się najsilniej w pamięci potomnych: osobowości żywej, porywczej, niestałej.
Wojny nie przyniosły mu sukcesu; więcej szczęścia miał w miłości. Pełna majestatu królewska prezencja, elegancja, swada, dowcip – przyciągały uwagę niewieścią. On sam – odważny rycerz, poeta, namiętny myśliwy, mecenas sztuki – znany był jako wielki uwodziciel, bohater licznych romansów. Pozostaje do dzisiaj jednym z najpopularniejszych władców Francji, czego nie tłumaczą wyłącznie barwne cechy jego charakteru i dokonania na polu kultury. Jest on bowiem równocześnie – i to nie tylko dla historyków – jednym z konstruktorów nowożytnego państwa francuskiego.