Historia nauki i historiografii
Polski Nobel spod Kutna
Gdyby nie geografia, historia i polityka najprawdopodobniej dzisiaj najbardziej prestiżową nagrodą przyznawaną w świecie nauki nie byłaby nagroda Nobla, a… Witolda Zglenickiego, polskiego geologa urodzonego koło Kutna.
Zwycięzcy Wydarzenia Historycznego Roku 2021!
Podczas Gali WHR 2021 w dniu 18 września 2022 nagrody w trzech kategoriach przyznano za: otwarcie Centrum Szyfrów Enigma, wystawa „Miasto-Moda-Maszyna”, projekt edukacyjny „Baśniowe pogranicze. W krainie legend polskich i słowackich” – to Wydarzenia Historyczne Roku 2021. W...
Odkryto szkielet sprzed 31 tys. lat noszący ślady amputacji nogi
Myśląc o poziomie wiedzy medycznej ludzi pierwotnych z pewnością w pierwszej chwili stwierdzimy: jakiej wiedzy medycznej? Tymczasem ludzie sprzed dziesiątek tysięcy lat naprawdę mogliby nas zaskoczyć.
August Bier: geniusz czy szalony naukowiec?
Czasem szaleństwo i geniusz idą ze sobą w parze. Czy możemy zatem powiedzieć, że kontrowersyjny chirurg August Bier był niezrozumianym w swoich czasach wizjonerem, którego metody nie trafiły na podatny grunt? Cóż, z niektórymi eksperymentami z pewnością posunął...
Ignacy Domeyko – niespokojny polski duch i bohater Chile
Ignacy Domeyko jest bohaterem Chilijczyków, Polaków, Białorusinów. W swoich artykułach naukowych również Litwini widzą w nim swojego, wybitnego rodaka. Mnogość „chętnych” wynika z osiągnięć i czasów, w jakich przyszło żyć temu wybitnemu inżynierowi górnictwa, geologowi, mineralogowi, meteorologowi i...
Ludwik Hirszfeld – lekarz, który odkrył tajemnice krwi
W dwudziestoleciu międzywojennym Polaków co rusz nawiedzały epidemie duru plamistego, duru brzusznego, czerwonki, błonicy oraz płonicy. Ludwik Hirszfeld w Zakładzie Badania Surowic i Szczepionek szukał sposobów na walkę z tymi chorobami. W historii medycyny zapisał się jednak nie...
Pan na Zamku Gwiazd. Jak Tycho Brahe zrewolucjonizował astronomię?
Wytrwałość i dokładność – tak najkrócej można opisać pracę Tychona Brahe. Ten niezwykły astronom miał prywatną wyspę, za to brakowało mu… kawałka nosa, który stracił w młodzieńczej bójce. Był pupilkiem duńskiego króla oraz nie zgadzał się z Kopernikiem....
Habbakuk, czyli projekt lotniskowca z… lodu
Podczas II wojny światowej wymyślono wiele innowacji. Część z nich była doskonała, część – absurdalna lub od początku skazana na porażkę. Czy pomysł zbudowania lotniskowca z lodu zamiast stali (której zwyczajnie brakowało) należał do tej pierwszej grupy? A...
Największe zarazy w historii świata
Wraz z rozwojem cywilizacji rozprzestrzeniały się i mutowały choroby zakaźne. Duża liczba ludzi i zwierząt żyjących w bliskiej odległości od siebie, często w złych warunkach sanitarnych i żywieniowych, stanowiła podatny grunt dla chorób. Ponadto nowe zagraniczne szlaki handlowe...
Pierwszą ręczną kamerę na świecie wynalazł Polak. Jak działał aeroskop Prószyńskiego?
Był napędzany przez sprężone powietrze. W odróżnieniu od poprzednich typów kamer nie wymagał wykorzystania korbki. Przed użyciem trzeba go było za to… napompować niczym rowerową dętkę. Ale dlaczego aeroskop wynaleziony przez Kazimierza Prószyńskiego nazywano też „kamerą śmierci”?
Alfred Kinsey. Zwykły podglądacz czy ojciec rewolucji seksualnej?
Żył w czasach, kiedy czytanie Pisma Świętego i modlitwa były traktowane jako remedium na męskie problemy z masturbacją. Męskie, gdyż powszechnie zakładano, że kobiety po prostu tego nie robią. Zaczął jako badacz owadów. Po latach przypisano mu miano...
Polacy na Ukrainie – osiągnięcia i dokonania naszych rodaków w okresie zaborów
Polacy żyjący na terenie dzisiejszej Ukrainy w czasach zaborów wnieśli ogromny wkład w rozwój gospodarki, kultury i nauki. Bodajże nie było dziedziny życia, w której by się nie wyróżniali.
Dobry, zły i zapomniany. Kim był człowiek, który odnalazł dr. Davida Livingstone’a?
Według wielu opinii był on jednym z największych nowożytnych podróżników i odkrywców Afryki. Inni twierdzą z kolei, że uosabiał wszystko, co najgorsze w europejskim imperializmie, i położył podwaliny pod najbardziej krwawy system kolonialny w XIX-wiecznej Afryce. Oto Henry...
Biały Słoń w Czarnohorze
Aby wejść do budynku obserwatorium astronomicznego w Czarnohorze (Karpaty Wschodnie), trzeba było mieć przepustkę z Warszawy. Od ukończenia budowy w 1938 roku budowla była owiana tajemnicą. Trudno było zrozumieć, dlaczego biedne państwo wydało gigantyczne pieniądze na postawienie obserwatorium...
Największy wróg imperium? Wolnomyśliciel i wykształcona kobieta!
Bardzo osobliwie przebiegał w Rosji rozwój szkolnictwa wyższego. Rząd martwił się, by w miarę powstawania nowych uniwersytetów nie rodziły się w społeczeństwie nowe idee. Zbyt dużo wykształconych osób mogłoby pokrzyżować władzy plany. Obawiano się przede wszystkim rozmaitych „wolnomyślicieli”...
Oświecone imperium. Reformy edukacji w Cesarstwie Rosyjskim
Reformy zawsze były bardzo ważne we wszystkich liczących się państwach. Nie inaczej było w imperium carów. W XIX wieku przeprowadzano je na wielu płaszczyznach. Już Piotr Wielki zapoczątkował reformy na szeroką skalę, wprowadzając Rosję w krąg kultury europejskiej;...
Jasny promień w grudniowy dzień. Aleksander Gieysztor – człowiek, który pomógł napisać historię Polski
12 grudnia 1980 roku po 13 godzinach głosowania nowym prezesem Polskiej Akademii Nauk został prof. Aleksander Gieysztor – jeden z najwybitniejszych historyków w kraju. Tak właśnie polska nauka odpowiedziała na zmiany, jakie zachodziły pod wpływem „Solidarności”.
Najemnicy faraonów – kim byli Karyjczycy?
Uchodzili za świetnych żeglarzy, choć nierzadko trudnili się też… piractwem. Przede wszystkim znano ich jednak jako najemników w wojsku faraonów dynastii z Sais. Mowa o Karyjczykach (zwanych również Karami), z których wywodziły się takie starożytne „sławy” jak Herodot,...
Jak sproszkowany nos Sfinksa pomógł dowieść… istnienia atomów?
Wielkie odkrycia mają to do siebie, że nie zawsze od razu zdajemy sobie sprawę z ich znaczenia. Dokładnie tak było w przypadku ciekawych obserwacji poczynionych przez pewnego naukowca pracującego na początku XIX wieku, który… zobaczył pod mikroskopem dowód...
Muzyka, sprośne żarty i… rwanie zębów. Tak wyglądały wizyty u średniowiecznych dentystów
By przekonać pacjentów do skorzystania z usług, średniowieczni rwacze zębów musieli stosować dość niecodzienne fortele. Okazuje się jednak, że ekstrakcja nie była najgorszym, co mogło spotkać nieszczęśnika cierpiącego z powodu bólu zęba…
Krakowski południk zerowy, czyli małopolskie Greenwich
W dawnych wiekach większość ludzi była na bakier z geografią. Starano się jednak opisywać odległe miejsca, odmalowując słowami wygląd okolicy lub skupiając się na charakterystycznych punktach. Znalazło się też paru takich, którzy podjęli się określenia współrzędnych geograficznych. Jeden...
Tajemnicza śmierć brytyjskich alpinistów. Co wydarzyło się w górach Kaukazu?
W drugiej połowie XIX wieku Alpy miały coraz mniej tajemnic. Europejscy wspinacze poszukujący nowych wyzwań skierowali więc swoje oczy na Kaukaz. Znajdowały się tam wysokie górskie szczyty, które wiąż czekały na swoich zdobywców…
Aby udowodnić, skąd się biorą dzieci, ten naukowiec… zakładał żabom majtki!
Lazzaro Spallanzani był wyjątkowym naukowcem, którego dokonania pchnęły naprzód badania nad rozmnażaniem. Choć trzeba przyznać, że jego metody bywały nieco dziwaczne…
Człowiek wcale nie zszedł z drzewa! Nowe dowody w „małpim procesie”
Popularne twierdzenie, jakoby nasz gatunek wywodził się od małp, sprowokowało długi spór między urażonymi fundamentalistami religijnymi a ludźmi nauki. Dziś wiemy już doskonale kto ma rację. Ale czy zdanie, które wywołało tyle emocji, na pewno jest poprawne?
Czy nieśmiertelny golem, symbol czesko-żydowskiej kultury, narodził się w Polsce?
Czy Golem, gliniany olbrzym znany z czeskich podań i legend, w istocie należy do polskiego dziedzictwa kulturowego? Okazuje się, że w historii o nieśmiertelnym stworze ukształtowanym na podobieństwo człowieka znajdziemy wątki, które mogą na to wskazywać. Praski golem,...