Sułtan Abdülhamid II doprowadził do ludobójstwa

Ostatni autokratyczny sułtan Imperium Osmańskiego zapisał się w historii jako jeden z najkrwawszych władców XIX wieku. Nazywano go “czerwonym sułtanem”, “rzeźnikiem”, ale najbardziej zasłynął przydomkiem “krwawy”. W jaki sposób Abdülhamid II zapracował sobie na te tytuły?

Panowanie Abdülhamid II to jedna z najczarniejszych kart w historii Imperium Osmańskiego. Był to moment, w którym państwo pogrążyło się w największym kryzysie politycznym oraz gospodarczym, tym samym znacząco tracąc na zewnętrznym prestiżu. A wszystko za sprawą jednego człowieka.

Abdülhamid II Absolutny

Abdülhamid II objął władzę 31 sierpnia 1876 r., w wyniku przewrotu mającego obalić jego brata Murada V. Powodem tych wydarzeń było przeświadczenie, iż sułtan nie był zdrowy na umyśle. Choroba psychiczna miała się u niego wykształcić jako skutek załamania nerwowego, którego doświadczył na wieść o mordach dokonanych na kilku jego kluczowych politykach.

Karykatura francuska przedstawiająca sułtana Abdülhamida II jako rzeźnika

Nowy władca chciał zrobić dobre wrażenie oraz poprawić wizerunek kraju na arenie międzynarodowej. Poszedł zatem za radą przedstawicieli ruchu młodoosmańskiego i w grudniu 1876 r. ogłosił pierwszą konstytucję Imperium Osmańskiego oraz zezwolił na wybranie parlamentu. Niestety, to co początkowo wyglądało na próby reformacji, bardzo szybko obróciło się w pył w wyniku porażki poniesionej w wojnie z Rosją.

Dwa lata po wstąpieniu na tron, Abdülhamid II wyrzucił konstytucję do kosza, rozwiązał parlament i na następne 30 lat wprowadził rządy autokratyczne, wspierane przez tajną policję oraz surową cenzurę. Zmiany te nie spodobały się w wielokulturowym państwie, jakim było Imperium Osmańskie. A jedną z grup, która postanowiła wyrazić swoje niezadowolenie absolutyzmem sułtana byli Ormianie.

Bunt najwierniejszego milletu sułtana

Władcy osmańscy rządzili heterogenicznym państwem. By zabezpieczyć swoje rządy, utrzymać porządek oraz dać mieszkańcom zasady, w myśl których mogliby wspólnie koegzystować, wprowadzili w kraju system milletów. Były to autonomiczne, samorządne wspólnoty religijne, zorganizowane na podstawie własnego prawa i kierowane przez przywódcę religijnego. Przywódca ten odpowiadał przed rządem centralnym za wypełnianie przez millet ustalonych odgórnie obowiązków, zwłaszcza związanych z opłaceniem podatków i utrzymywaniem wewnętrznego bezpieczeństwa.

Był to oczywiście system hierarchiczny, w którym większe prawa przysługiwały muzułmanom, niż innowiercom jakimi byli Ormianie, Grecy czy Żydzi. Jednakże

mimo tych utrudnień, w okresie od XVI do XVIII wieku, a więc w czasie największej potęgi Imperium Osmańskiego, mniejszość ormiańska, składająca się głównie z rzemieślników, lekarzy i kupców, należała do najlepiej prosperujących i nazywana była nawet najwierniejszym milletem. To właśnie Ormianom sułtan oddał pieczę nad mennicą państwową i nieraz powierzał ważne zadania dyplomatyczne.

Niestety, przemiany polityczne, kulturowe oraz terytorialne, jakie zaczęły następować w Europie w XIX wieku, wpłynęły również na samoświadomość mniejszości narodowych zamieszkujących Imperium. Sytuację zaogniła dodatkowo nietolerancyjna polityka wewnętrzna Osmanów, która budziła sfrustrowanie wśród “niewiernych”.

Pod koniec XIX wieku Ormianie zaczęli być coraz bardziej niezadowoleni z pozycji obywateli drugiej kategorii i domagali się zmian. Chcieli zrównania statusów muzułmanów oraz chrześcijan. Niestety Osmanie nie widzieli szans na wprowadzenie takich reform. Stanowisko to przyczyniło się do powstania ormiańskiego ruchu narodowego, z którego narodziły się dwie rewolucyjne partie – Hënchak („Dzwon”) i Dashnaktsutyun („Unia”). I chociaż żadna z nich nie zdobyła szerokiego poparcia ludności ormiańskiej, to ich utworzenie zaalarmowało sułtana.

Abdülhamid II zdecydował się stłumić nastroje separatystyczne w Imperium. Władze osmańskie zwiększyły represje wobec Ormian, podnosząc podatki na ich wioskach i budząc nacjonalistyczne uczucia oraz niechęć wobec tego narodu wśród sąsiadujących z nim Kurdów.

Masakry Hamidiye

W 1894 r. Ormianie z regionu Sasun odmówili uiszczenia podatków, jednocześnie decydując się sięgnąć po broń w sprzeciwie na represyjną politykę. “W odpowiedzi na ten bunt sułtan wysłał 15 tysięcy regularnego wojska.”

Armię wspierały oddziały Hamidiye, stworzone i nazwane na cześć władcy, które oficjalnie miały pilnować granicy osmańsko-rosyjskiej. W rzeczywistości ich głównym zadaniem było mordowanie ludności ormiańskiej.

Stłumienie powstania w Sasun pochłonęło około 8 tysięcy Ormian.

Rzeź Ormian – pierwsza w XX wieku zbrodnia ludobójstwa

Wydarzenia te nie przysłużyły się Abdulhamidowi II, który

nie tylko nie potępił faktu masakrowania niewinnej ludności cywilnej, ale obsypał nagrodami i odznaczeniami dowódców tureckich, kierujących tą zbrodniczą akcją.” Od tego czasu był nazywany przez europejską opinię publiczną „krwawym sułtanem.

Wydarzenia w Sasun zapoczątkowały pierwszą falę pogromu ludności ormiańskiej w Imperium, przypadającą na lata 1894-1896.

Miejscowości zamieszkane przez Ormian stały się widownią niewyobrażalnych wprost rzezi, większych niźli pogromy Żydów w Rosji w poprzedniej dekadzie. Ormianie niekiedy stawiali opór, ale wobec przeważających sił wroga padały bohatersko bronione miasta (…), z których obrońców w okrutny sposób mordowano, kobiety gwałcono, nie oszczędzano nawet dzieci.

Mimo wielkiego oburzenia ze strony zachodnich krajów oraz Rosji, nikt nie przybył Ormianom na pomoc. Jedynym aktem sprzeciwu wobec tyranii Abdülhamida II były nadchodzące do tureckiego rządu “ze wszystkich stron świata (…) słowa najwyższego potępienia”.

W ciągu kilku lat licząca około 2 500 000 ludność ormiańska w Imperium Osmańskim znacząco się zmniejszyła. Szacuje się, że “zabito około 300 000 osób, zaś 100 000 uciekło za granicę”.

Bibliografia:

1. G. Pełczyński, Ormianie w XX wieku. Zarys najważniejszych problemów, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Acta Politica, nr 34, 2015
2. G. Kucharczyk, Pierwszy Holocaust XX wieku, Stowarzyszenie Kulturalne Fronda, 2004
3. J. Reychman, Historia Turcji, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1973
4. https://www.britannica.com/event/Armenian-Genocide, 16.01.2020 r.
5. https://www.britannica.com/topic/Hamidian-massacres, 16.01.2020 r.