Jak narodziła się legenda Neda Kelly’ego?

Ned Kelly (wł. Edward Kelly) był australijskim przestępcą, przez jednych uznawanym za ofiarę panującego systemu, przez innych z kolei za zwykłego bandziora. Kim był i jak zrodziła się jego legenda?

Terra Australis. Odkąd kontynent ten został umieszczony na mapie Ptolemeusza, rozpalał wyobraźnię wielu pokoleń Europejczyków. Dopiero od odkrycia (swoją drogą trzeciego z kolei; w XVI i XVII wieku do brzegów Australii dopływali Portugalczycy oraz Holendrzy, jednak uważali, że ląd ten nie nadaje się do zamieszkania) ludzie zapragnęli dowiedzieć się o nim coś więcej. James Cook w XVIII wieku zaanektował te ziemie dla Wielkiej Brytanii.

Osiedlenie Australii

Niedługo po odkryciu Jamesa Cooka, rząd Wielkiej Brytanii zapoczątkował ideę zasiedlenia nowego kontynentu. Było to zapewne podyktowane stratami w koloniach brytyjskich w Ameryce Północnej (zdobycie autonomii). Chciano utworzyć kolonie karne dla przestępców w Nowej Południowej Walii; taką nazwę nadał James Cook dla odkrytej części lądu.

Port Jackson (późniejsze Sydney) stało się pierwszą portową osadą na nowych ziemiach. Skazańcy wysłani do Australii zaczęli przybywać już w 1788 roku. Czekała ich ciężka praca, którą bezsprzecznie można nazwać pionierską; karczowali lasy, gospodarowali nieużytki rolne, zajęli się hodowlą zwierząt. Główną zasługą było jednak budowanie nowych osad (zazwyczaj portowych).

Kiedy warunki w nowo utworzonych osadach stały się przyzwoite, do Australii zaczęli przybywać ludzie wolni (od 1793 roku, choć główna kolonizacja osadników z rodzinami rozpoczęła się od lat 30. XIX wieku). Łącznie na te tereny zesłano ponad 160 tysięcy przestępców.

Ned Kelly – bandyta czy bohater?

Buszrangerzy

Sformułowanie to dotyczyło zbiegłych przestępców z kolonii karnych, którzy chronili się przed ścigającymi ich władzami w buszu. Organizowali się w gangi, których łupem padały głównie banki w małych miasteczkach, a ofiarami byli najczęściej policjanci i bogaci obywatele. Można przyjąć, że buszrangerzy przypominają analogicznie banitów Dzikiego Zachodu Stanów Zjednoczonych. W kwestii australijskiej mitologii, obecnej w świadomości dzisiejszych mieszkańców, to właśnie buszrangerzy stanowią przewodnie tematy literatury i filmów (równie popularni co osadnicy, odgrywający kluczową rolę w organizacji życia na nowym kontynencie).

Działającymi w ten sposób bandytami z buszu byli m. in. Ben Hall, Black Caesar, Frank Gardiner oraz Ned Kelly, który uznawany jest za ostatniego buszrangera. Ich nastawienie było głównie nacjonalistyczne i przez większość uznawani byli za pierwszych Australijczyków, którzy zdobyli poparcie i uznanie na kontynencie. Podziwiani za odwagę i sprzeciwienie się władzom, stawali się bohaterami ludowymi.

Rozkwit panowania buszrangerów to niewątpliwie okres „gorączki złota” przypadający na lata 50. i 60. XIX wieku. Możliwość szybkiego i łatwego wzbogacenia, zachęcała do organizacji napadów na tych, którzy żmudnie szukali cennego kruszcu. Pieniądze uzyskiwane ze sprzedaży złota (lub błyszczące samorodki) przetrzymywane były w bankach, które tak chętnie stawały się łupem australijskich gangów.

Gang Kelly

Edward Kelly urodził się w 1855 roku w Beveridge w stanie Victoria, jako najstarszy z dzieci Ellen Quinn i Johna Kelly’ego (irlandzkiego złodzieja skazanego na banicję). Będąc nastolatkiem, został aresztowany jako podejrzany o zamordowanie pewnego Chińczyka, ale zarzut ten został oddalony. Już w wieku 15 lat zwrócił na siebie uwagę miejscowej policji.

fot.Maximilian Kreitmayer Maska pośmiertna Neda Kelly’ego

W 1878 roku jeden z policjantów chciał aresztować brata Neda – Dana (trudnił się kradzieżą koni). Według wersji stróża prawa, Ned postrzelił go (choć nie ma pewności, czy w tym czasie był w ogóle w domu). Wtem niespodziewanie została aresztowana Ellen Quinn, która była oskarżona o próbę morderstwa (skazana na trzy lata więzienia). Ned wraz z rodzeństwem ukrywali się jakiś czas, by na jesieni 1878 roku założyć gorzelnię whisky w Bullock Creek (chcieli zarobić wystarczająco dużo pieniędzy, by odwołać się od wyroku, który ciążył na matce).
Szybko dotarły do nich informacje, że kilku policjantów próbuje ich złapać. Rodzeństwo Kelly wytropiło czterech z nich i zamordowało, odtąd stali się gangiem Kelly i zapoczątkowali trwającą dwa lata działalność napadów na banki i morderstw.

W czerwcu 1880 roku, po kilku udanych ucieczkach przed policją, gang chciał celowo skonfrontować się z wymiarem prawa (uważał, że otrzyma wsparcie od miejscowej ludności, wszak sprzeciwia się systemowi). Ned wraz z pozostałymi członkami gangu, przejął stację kolejową w Glenrowan. Ciekawostką jest to, że gang starał się nie uszkodzić telegrafu, który miał posłużyć do zawiadomienia policji.

Ned Kelly i jego zbroja

Rok przed słynną konfrontacją z policją na stacji kolejowej w Glenrowan, Ned rozpoczął budowanie zbroi. Częściami tego fascynującego rynsztunku były głównie elementy starego pługa, ale także inne metalowe części zdobywane na różne sposoby. Ned Kelly w zbroi wydawał się większy i przerażający (był to czynnik szokowy), ale także uodporniony na strzały (zbroi nie dało się przedziurawić za pomocą ówczesnej broni palnej). Pancerz ważył około 50 kilogramów, co utrudniało poruszanie się.

Zbroja została wykorzystana także podczas walki na stacji kolejowej w Glenrowan. Nad ranem, kiedy policja otoczyła budynek, Ned wyszedł przed budynek i zaczął strzelać.

(…) został ranny w pięć lub sześć miejsc. Były to tylko ręce i nogi. Jego ciało i głowa zamknięte były w zbroi wykonanej z elementów pługa (…). Policja myślała, że jest diabłem, pociski odbijały się od niego. Strzelali, lecz pozostawało to bez żadnego efektu.

fot.State Library of Victoria’s Pictures Collection Zbroja Neda Kelly’ego

Relacja Donalda G. Sutherlanda dotycząca zatrzymania Neda Kelly’ego

Liczne trafienia w nogi i ręce uniemożliwiły dalsze atakowanie policjantów. Ned został schwytany, a reszta część gangu zabita (policja podpaliła stację, czekając, aż bandyci zaczną uciekać z płonącego budynku).

Edward Kelly został skazany na powieszenie, wyrok wykonano w Melbourne na więziennym dziedzińcu 11 listopada 1880 roku. Egzekucja wywołała spore poruszenie, wiele ludzi protestowało przeciwko karze śmierci dla Neda.
Postać ostatniego buszrangera zdominowała australijską popkulturę i sztukę. Powstawały utwory opisujące jego życie, filmy (np. z wokalistą Rolling Stonesów – Mickiem Jaggerem – w roli głównej!), a także sztuki teatralne i powieści. Współcześnie mieszkańcy Australii są podzieleni co do oceny bohatera artykułu.

Bibliografia:

1. Conlon D., Barter A., Great Irish Heroes, Londyn 2010.
2. Hirst J. B., Freedom on the Fatal Shore, 2008.
3. Kiełczewska-Zalewska M., Geografia osadnictwa, Warszawa 1976.
4. Rzońca J., Zesłańcy, buszrangerzy, wędrowni postrzygacze owiec – męski świat australijskiego interioru w narodowej literaturze i filmie, [W:] red. Dąbrowska M, Radomski A., Męskość jako kategoria kulturowa. Praktyki męskości, Lublin 2010.
5. Strona internetowa Biblioteki Stanu Victoria: https://www.slv.vic.gov.au/ (dostęp 10.01.2020.)