Czy w nocy z dnia na 1 stycznia świętujemy zabicie smoka?

I to nie jeden! Sylwester I oraz Sylwester II według popularnej dawniej historii walczyli ze smokiem. Pierwszy z nich uwięził bestię w lochach papieskiej siedziby, drugi z kolei ją zgładził. Śmierć smoka miała miejsce 31 grudnia. Czy aktualnie każdy z nas świętuje w tę noc zabicie potwora?

To oczywiście historia chrześcijańska, pełna alegorii i wymysłów ówczesnych. Dziś raczej każdemu z nas trudno jest uwierzyć w istnienie potworów, duchów, zjaw etc. Kiedyś jednak nie było to niczym dziwnym, okropne monstra żyły w wyobraźniach wielu ludzi. Powstawały legendy, rozrastał się swoisty folklor.

Potwory w Biblii

Średniowiecze aż kipiało od różnorodności złych stworzeń występujących w życiu realnym albo astralnym. Wszelkie potwory występowały nie tylko w chrześcijaństwie, także w innych religiach, które swą popularność mają za sobą. Smok znajduje się bardzo często w sztuce kościelnej jako obraz, rzeźba czy element architektury sakralnej.

Zauważmy, że w Apokalipsie św. Jana znaleźć możemy historię związaną z pokonaniem smoka (czyli diabła):

(…) Potem widziałem anioła zstępującego z nieba, który miał klucz do przepaści i wielki łańcuch w ręce. Pochwycił on Smoka, tego węża starodawnego, którym jest diabeł i szatan, i związał go na tysiąc lat. Strącił go do przepaści i zamknął, i pieczęć nad nim umieścił, tak że nie będzie zwodził narodów aż tysiąc lat się dopełni. A potem ma być na krótki czas uwolniony.

Fragment ten będzie dla nas punktem wyjścia do zrozumienia legendy wokół dwóch papieży – bohaterów tego tekstu. Smok miał być uwięziony, by po tysiącu lat odzyskać wolność; jednak tylko na chwilę. Ostatecznie zostaje pokonany, zrzucony do piekła w którym ma cierpieć niewyobrażalne męki. Po tym wydarzeniu miało nastać wieczne szczęście i zbawienie świata.

Św. Jerzy walczący ze smokiem

Alegorii tu nie brak. Zwycięstwo dobra nad złem, chrześcijaństwa nad pogaństwem etc. Jak zauważa Marek Sikorski, autor książki „Smoki i smokobójstwo”, w Biblii występuje wiele sprzeczności dotyczących tych potworów. Przytacza w swym tekście np. fragment księgi Rodzaju:

I stworzył Bóg wielkie potwory, (…) i widział Bóg, że jest to dobre.

Autor dodaje także informacje o Benedykcie Chmielowskim (ksiądz żyjący w I poł. XVIII wieku), który twierdził, że smoki nie znalazły się na arce Noego, ponieważ nie pochodziły od Boga. Teologowie traktowali te bestie poważnie, wszak skoro informacje o nich zawarte są w Biblii, znaczy to, że muszą być prawdziwe.

Smok w lochach siedziby papieskiej

Od 313 roku do początku XIII wieku siedzibą papieską była bazylika św. Jana na Lateranie (Benedykt XI przeniósł ją do Perugii, później Klemens V do Awinionu, a kiedy Lateran został spalony – Grzegorz XI przeniósł siedzibę do Watykanu).

W XII wieku dominikanin Jakub de Voragine napisał dzieło pt. „Złota legenda” w którym opisał jak Sylwester I uwięził smoka (korzystając zapewne z wcześniejszych źródeł). Pewnego dnia do urzędującego cesarza Konstantyna Wielkiego przybyło kilku pogańskich kapłanów, którzy narzekali na żyjącego w jaskini smoka. Jego oddech sprawiał, że przebywający w pobliżu ludzie umierali. Kapłani tłumaczyli cesarzowi, że wszystko to dzieje się przez przyjęcie przez niego nowej religii – chrześcijaństwa. Bezradny cesarz udał się do papieża Sylwestra I prosić o pomoc.

Papież Sylwester ze św. Konstantynem Wielkim

Oczywiście ofiarami smoka byli tylko poganie. Żaden chrześcijanin nie stracił przez bestię życia, toteż papież stwierdził, że osobiście uda się do pieczary i porozmawia ze smokiem. Nie był to w pełni pomysł Sylwestra I, gdyż wcześniej ukazał mu się św. Piotr, który przedstawił właśnie takie rozwiązanie sprawy. Sylwester I posłuchał go i udał się do jaskini. Tam spotkał wielkiego gada, któremu związał paszcze i opowiedział o Jezusie. Smok został uwięziony w jaskini. Wracając napotkał dwóch czarnoksiężników, którzy nie mogli uwierzyć w to, że udało mu się okiełznać smoka. Ten zachęcił ich do ujrzenia swego dzieła na własne oczy, jednak gdy tylko czarnoksiężnicy weszli do pieczary padli martwi zgładzeni oddechem stwora. Sylwester I uzdrowił ich, a ci wraz ze swoimi wyznawcami nawrócili się na chrześcijaństwo.

Historia ta ukazuje alegoryczne przedstawienie zwycięstwa chrześcijaństwa nad pogaństwem, a Sylwester I staje się ucieleśnieniem wygranej. Kościół przez kilka stuleci uważał pokonanie i uwięzienie smoka za prawdę; wydarzenie które miało miejsce.

Sylwester II – nauka i smok

Sylwester II (właśc. Gerbert z Aurillac) był papieżem w latach 999-1003. Urodził się w południowej Francji, w wieku 12 lat wstąpił do klasztoru benedyktyńskiego. Nauki kontynuował później w Katalonii gdzie uczył się wcześniej nieznanych dziedzin – mechanika, astronomia oraz matematyka.

Był zwolennikiem odrodzenia cesarstwa rzymskiego, ponieważ głęboko wierzył w uniwersalną monarchię chrześcijańską. Przez takie działania Sylwester miał świetne kontakty z Ottonem III. Papież ten przeprowadził kanonizacje św. Wojciecha, a jego przyrodniego brata – Radzima Gaudentego – powołał na arcybiskupa gnieźnieńskiego. Dzięki niemu także utworzono pierwsze biskupstwa w Polsce (Kraków, Wrocław, Kołobrzeg) oraz arcybiskupstwo w Gnieźnie.

Sylwester II

Sylwester był świetnym matematykiem, rozpowszechnił w Europie system dziesiętny oraz cyfry arabskie. Potrafił posługiwać się liczydłem (dokładniej abaskusem, czyli drewnianą deską ze specjalnie wyżłobionymi rowkami symbolizującymi kolejne potęgi dziesięciu) i globusem (także ukazującym położenia gwiazd). Z pasją oddawał się również kolekcjonowaniu manuskryptów (szybkie czytanie umożliwiała Sylwestrowi znajomość tzw. not tyrońskich). W związku z jego zainteresowaniami matematyką i astronomią uznawany był za tego, który kontaktuje się z siłami piekielnymi, a nawet samym diabłem.

Wróćmy do ostatniego dnia roku 999. Chrześcijanie obawiali się, że właśnie nadszedł koniec świata. Wszak o tym mówiła Apokalipsa. Sylwester II znając historię związaną ze smokiem starał się uspokoić ludzi. Znał się również na alchemii, dlatego też zorganizował pokazy fajerwerków i sztucznych ogni, które miały symbolizować uwolnienie i pokonanie smoka. Stąd chrześcijańska tradycja tak hucznego świętowania końca roku.

Sylwester II zginął w Rzymie w 1003 roku w niewyjaśnionych okolicznościach. Oczywiście powstało wiele legend opisujących jego śmierć, w tym te opowiadające o porwaniu przez szatana.

Bibliografia:

1. Fischer-Wollpert R., Leksykon papieży, Kraków 2002.
2. Forster D, Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 1990.
3. Kelly N. D. J, Encyklopedia papieży, Warszawa 1997.
4. Nowicki A., Podróż w świat średniowiecznych cudów, Warszawa 1954.
5. Sikorski M., Smoki i smokobójstwo, 2015.
6. Voragine J., Złota legenda, Warszawa 2000.